Luật Đường sắt số 95/2025/QH15 được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 ngày 27/6/2025, có hiệu lực thi hành từ năm 2026. So với Luật Đường sắt năm 2017, Luật năm 2025 có nhiều điểm mới, mở ra cơ hội để huy động tối đa nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực của khu vực kinh tế tư nhân trong đầu tư, phát triển hệ thống đường sắt.

Luật Đường sắt 2025 bổ sung quy định cho phép đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài ngân sách Nhà nước.

Đột phá trong đầu tư đường sắt

Theo Cục Đường sắt Việt Nam (Bộ Xây dựng), Luật Đường sắt số 95/2025/QH15 gồm 4 chương, 59 điều, có nhiều điểm mới.

Chương I là những quy định chung, quy định phạm vi, đối tượng điều chỉnh; nguyên tắc cơ bản trong hoạt động đường sắt; các chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển đường sắt; quản lý Nhà nước...

Điểm mới là luật bổ sung quy định ưu đãi, hỗ trợ để phát triển kinh doanh kết cấu hạ tầng, kinh doanh vận tải và công nghiệp đường sắt; ưu tiên mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ trong nước hoặc phải mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ từ nhà sản xuất hoặc cung ứng dịch vụ trong nước để tạo thị trường đủ lớn cho phát triển công nghiệp đường sắt.

Bổ sung quy định kết nối đường sắt với các phương thức vận tải khác để phát huy hiệu quả của từng phương thức vận tải và vận tải đa phương thức.

Sửa đổi, bổ sung quy định về phân loại ga đường sắt cho phù hợp với thực tế; cho phép mở rộng tối đa các loại hình kinh doanh dịch vụ thương mại trong khu ga.

Chương II về đầu tư xây dựng đường sắt. Quy định điểm mới, mang tính "đột phá" cho đầu tư phát triển đường sắt, trong đó đẩy mạnh phân quyền cho chính quyền địa phương theo phương châm "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm". Đồng thời bổ sung quy định rút ngắn trình tự, thủ tục đầu tư từ lập quy hoạch, thực hiện dự án đến đầu tư xây dựng và lựa chọn nhà thầu.

Một trong những điểm mới quan trọng của Luật Đường sắt 2025 là bổ sung quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài Nhà nước để thể chế hóa Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Quy định này mở ra cơ hội để huy động tối đa nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực của khu vực kinh tế tư nhân tham gia đầu tư phát triển hệ thống đường sắt.

Bên cạnh đó, luật quy định để bảo đảm vừa huy động nguồn lực tư nhân, vừa giữ vai trò quản lý của Nhà nước đối với hệ thống đường sắt.

Pháp luật hiện hành có thể chưa có hoặc có nhưng chưa phù hợp hệ thống đơn giá, định mức các dự án đường sắt mới, đường sắt điện khí hóa. Luật bổ sung quy định về quản lý chi phí đầu tư, nhằm giải quyết vướng mắc trong xác định chi phí đối với những công trình, hạng mục, thiết bị mà Việt Nam chưa có. Song song đó, bổ sung quy định để giải quyết vướng mắc về hợp đồng, đặc biệt là hợp đồng đầu tư xây dựng đường sắt áp dụng theo mẫu hợp đồng FIDIC.

Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một trong những khâu quan trọng, ảnh hưởng tiến độ dự án. Do đó, Luật Đường sắt 2025 quy định đẩy nhanh tiến độ bồi thường giải phóng mặt bằng, hỗ trợ, tái định cư, góp phần giảm thời gian chuẩn bị, sớm triển khai và đưa dự án vào khai thác hiệu quả.

Luật Đường sắt 2025 quy định các hoạt động nhằm bảo đảm an toàn cho công trình đường sắt.

Bên cạnh đó, Luật Đường sắt 2025 bổ sung nội dung về bảo đảm phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực để khơi thông, tháo gỡ nhưng cũng có cơ chế kiểm soát của Nhà nước bảo đảm công khai, minh bạch, tránh lãng phí, tiêu cực, thất thoát tài sản Nhà nước.

Bổ sung các quy định về phát triển khoa học, công nghệ và đào tạo phát triển nguồn nhân lực, phát triển công nghiệp và chuyển giao công nghệ để thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Quản lý an toàn nghiêm ngặt đường sắt tốc độ cao

Theo Cục Đường sắt Việt Nam, Chương III quy định về quản lý, khai thác đường sắt có nhiều điểm mới. Luật đã sửa đổi, bổ sung quy định tổ chức được giao quản lý tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt do Nhà nước đầu tư, thực hiện bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt.

Bổ sung quy định giao trách nhiệm cho tổ chức quản lý, vận hành, khai thác đường sắt phải xây dựng, công bố công khai và duy trì hệ thống quản lý an toàn vận hành, nhằm nâng cao hiệu quả vận tải đường sắt, đặc biệt là dự án đường sắt có yêu cầu kỹ thuật cao chuẩn bị triển khai.

Lược bỏ thủ tục hành chính về thẩm định, cấp Giấy chứng nhận thẩm định hồ sơ an toàn hệ thống; Giấy chứng nhận định kỳ hệ thống quản lý an toàn vận hành đường sắt đô thị; việc đánh giá, chứng nhận an toàn hệ thống sẽ được tổ chức chứng nhận an toàn độc lập (do chủ đầu tư dự án lựa chọn) thực hiện.

Bổ sung quy định đường sắt tốc độ cao thuộc đối tượng được bảo vệ như công trình quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia và phải có quy trình vận hành, bảo trì hệ thống quản lý an toàn nghiêm ngặt do cơ quan quản lý, vận hành xây dựng, trình Bộ Xây dựng quyết định (Điều 52).

Gỡ vướng trong cấp giấy phép xây dựng

Chương IV quy định cụ thể điều khoản thi hành (gồm 4 điều, từ điều 56 đến điều 59). Theo đó, để bảo đảm thuận lợi và rõ ràng trong quá trình áp dụng, Luật quy định các dự án đường sắt đã được quyết định chủ trương đầu tư (dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng) vẫn được áp dụng quy định theo quyết định chủ trương đầu tư đã được phê duyệt.

Đồng thời, luật bổ sung quy định nguyên tắc áp dụng trong trường hợp có quy định khác nhau về cùng một vấn đề giữa Luật Đường sắt với luật, nghị quyết khác của Quốc hội thì được lựa chọn áp dụng quy định thuận lợi hơn.

Để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong cấp giấy phép xây dựng, Luật Đường sắt 2025 đã sửa đổi ngay quy định của Luật Xây dựng.

Theo đó, từ ngày 1/7, các công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng đã được cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng tại khu vực có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc thiết kế đô thị đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt thì được miễn giấy phép xây dựng.

Đây là điểm mới mang tính đột phá của luật, nhằm tháo gỡ điểm nghẽn, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp, đặc biệt là khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp.

Ông Nguyễn Tiến Thịnh, Phó cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam cho biết, ngày 2/7, Cục Đường sắt Việt Nam ban hành Quyết định số 288/QĐ-CĐSVN thành lập các tổ soạn thảo văn bản quy định chi tiết hướng dẫn Luật Đường sắt 2025.

Trong đó, thành lập 4 tổ soạn thảo gồm: Tổ soạn thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều và biện pháp để tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Đường sắt; Tổ soạn thảo Thông tư quy định về quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt; Tổ soạn thảo Thông tư quy định về quản lý, khai thác vận tải đường sắt; Tổ soạn thảo xây dựng Thông tư ban hành các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về đường sắt.

Theo ông Thịnh, Cục Đường sắt Việt Nam đã trình Bộ Xây dựng hồ sơ nghị định quy định chi tiết một số điều và biện pháp để tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Đường sắt. Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến tiếp thu giải trình của các cơ quan đơn vị, thành viên tổ soạn thảo. Hồ sơ nghị định sẽ tiếp thu, giải trình hoàn thiện trình Chính phủ trong tháng 10/2025.

Đối với thông tư quy định về quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt và thông tư quy định về quản lý, khai thác vận tải đường sắt, Cục Đường sắt Việt Nam đã trình Bộ Xây dựng hồ sơ. Cục Đường sắt Việt Nam tiếp tục phối hợp Vụ chủ trì trình và các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ Xây dựng tiếp thu, giải trình hoàn thiện dự thảo thông tư; dự kiến trình lãnh đạo Bộ ký ban hành tháng 11/2025.