Lạm thu núp bóng "tự nguyện"

Song hành với không khí rộn ràng của ngày khai giảng, không ít phụ huynh canh cánh nỗi lo mang tên "xã hội hóa giáo dục", với hàng loạt khoản đóng góp được gắn mác "tự nguyện".

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã nhiều lần chấn chỉnh, ban hành quy định rõ ràng về các khoản thu bắt buộc và tự nguyện. Tuy nhiên tại nhiều địa phương, tình trạng lạm thu vẫn tiếp diễn, gây không ít bức xúc trong dư luận. 

Vấn đề đặt ra là làm sao để hoạt động thu, chi trong nhà trường được triển khai minh bạch, hợp lý, vừa đảm bảo điều kiện dạy và học, vừa giảm gánh nặng tài chính cho phụ huynh.

Chị Hoàng Thị Mỹ Hạnh, phụ huynh có con lớp 3 ở Hà Nội chia sẻ: Đầu năm, nhà trường công khai các khoản thu rõ ràng nên ai cũng yên tâm. 

Thế nhưng chưa đầy một tháng sau, nhóm đại diện phụ huynh thông báo phải thay hai chiếc điều hòa mới với tổng chi phí hơn 29 triệu đồng vì máy cũ không đủ mát và không thể di chuyển sang phòng học mới. 

"Điều đáng nói là năm ngoái lớp con tôi đã đóng góp mua mới rồi", chị Hạnh cho biết.

Câu chuyện của chị Hạnh không phải là cá biệt. Chị Mai Thị Dung, có con đang học tại một trường mầm non ở Hà Nội bày tỏ: "Đầu năm, nhà trường không thu quỹ lớp, nhưng trưởng nhóm phụ huynh thu riêng, mỗi học kỳ 500.000 đồng để chi cho các hoạt động như mua đồ dùng học tập cho các con, quà tặng các dịp lễ, Tết. 

Dù các khoản này phục vụ cho hoạt động của các con, nhưng cần có sự minh bạch để tránh hiểu lầm".

Không chỉ ở đô thị lớn, tình trạng này còn xuất hiện tại nhiều địa phương. Chị Nguyễn Thị Chung, phụ huynh có con học lớp 9 tại phường Việt Trì (Phú Thọ) cho biết: "Năm ngoái phụ huynh góp 3 triệu mua máy chiếu cũ. Năm nay, con út tôi lên lớp khác học, lại được nhóm đại diện phụ huynh đề nghị mua máy chiếu mới với giá 6 triệu đồng".

Cần minh bạch thu, chi

Từ năm học 2025 - 2026, trẻ mầm non, học sinh phổ thông và người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở trong hệ thống giáo dục quốc dân sẽ được miễn học phí.

Tuy nhiên, phụ huynh vẫn phải chi trả một loạt khoản chi phí bắt buộc và thỏa thuận, tiêu biểu như bảo hiểm y tế học sinh. Một số khoản khác được thực hiện theo thỏa thuận giữa phụ huynh và nhà trường hoặc theo nghị quyết của hội đồng nhân dân các địa phương.

Các chuyên gia giáo dục nhận định: Cùng với chính sách miễn học phí, điều cốt yếu là phải siết chặt quản lý thu, chi; công khai, hợp lý để phụ huynh yên tâm đồng hành cùng nhà trường, thay vì bắt đầu năm học với tâm lý nặng nề.

PGS.TS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh: Chính sách miễn học phí là bước tiến lớn, mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục. 

Tuy nhiên, hiệu quả của chính sách sẽ khó phát huy trọn vẹn nếu phụ huynh vẫn phải gánh thêm những khoản thu không chính thức, thiếu minh bạch.

Theo ông, hiện nay trong nhiều cơ sở giáo dục vẫn tồn tại các khoản thu, chi mà ngay cả phụ huynh và giáo viên cũng không nắm rõ quy định.

Việc đầu tiên cần làm là giúp phụ huynh hiểu rõ khoản nào được phép thu, khoản nào không và các khoản thu đó được sử dụng cho mục đích gì. Bên cạnh đó, nhiều khoản thu, chi vẫn chưa được cập nhật lên hệ thống quản lý chính thức.

"Để đảm bảo công bằng, minh bạch và hướng đến mục tiêu giáo dục đúng đắn, tất cả khoản thu bắt buộc cần được quản lý qua hệ thống của nhà trường", ông Nam khẳng định.

Một nguyên tắc quan trọng khác là sự công khai và ổn định trong kế hoạch thu, chi. Theo ông Nam, nhà trường nên công bố các khoản thu ngay từ cuối năm học trước thay vì đợi đến đầu năm học mới. 

Việc này không chỉ giúp phụ huynh chủ động chuẩn bị và góp ý, mà còn tạo điều kiện cho cơ quan quản lý xem xét, điều chỉnh kịp thời nếu phát hiện bất hợp lý.