Làm nông nghiệp hiện nay không chỉ biết trồng trọt đơn thuần mà phải biết vận dụng công nghệ để nâng giá trị sản phẩm và kết hợp du lịch tạo thành chuỗi giá trị.

Từ nông dân đến "nông dân số" - cú chuyển mình mạnh mẽ của nông nghiệp đô thị

Giữa nhịp sống sôi động của đô thị, nông nghiệp TP.HCM và vùng phụ cận như Bình Dương, Đồng Nai vẫn đang lặng lẽ nhưng mạnh mẽ chuyển mình. Từ trồng rau khí canh, dưa lưới công nghệ cao đến sản xuất hoa lan, trái cây OCOP, người nông dân hôm nay đã bước vào kỷ nguyên số, trở thành "nhà sáng tạo" thực thụ trong chuỗi giá trị nông nghiệp đô thị.

Tại xã Bàu Bàng, TP.HCM, chị Văn Thị Trúc Giang được xem là hình mẫu tiêu biểu cho lớp nông dân trẻ dám đổi mới. Trên diện tích nhỏ hẹp giữa khu dân cư, chị đầu tư hơn 150 triệu đồng cho hệ thống rau khí canh - mô hình không cần đất, tiết kiệm nước, phù hợp điều kiện đô thị. Mỗi ngày, chị cung cấp hơn 30kg rau sạch, bán với giá ổn định 80.000 đồng/kg. "Rau trồng trong không khí, không thuốc bảo vệ thực vật, nên người tiêu dùng rất tin tưởng", chị Giang chia sẻ. Năm 2024, sản phẩm rau tiến vua khí canh của chị được công nhận OCOP 3 sao, khẳng định hướng đi mới của nông dân đô thị.

Không riêng chị Giang, anh Huỳnh Thanh Phong, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dược liệu HTP Green cũng thành công với mô hình dưa lưới công nghệ cao. Từ 1.000m² ban đầu, anh xây dựng hệ thống nhà màng tưới nhỏ giọt tự động theo công nghệ Israel, năng suất đạt 4,5 tấn mỗi vụ. Dưa lưới HTP Green đạt chuẩn VietGAP và OCOP 3 sao, được tiêu thụ tại các siêu thị lớn. "Công nghệ giúp tôi kiểm soát chất lượng, tiết kiệm nhân công và đảm bảo đầu ra ổn định," anh Huỳnh Thanh Phong cho hay.

Theo ông Lê Hữu Thọ, Chủ tịch Hội Nông dân xã Bàu Bàng, sự thành công của những mô hình này cho thấy nông nghiệp đô thị không chỉ khả thi mà còn bền vững, góp phần giúp người dân giữ nghề và tạo sản phẩm sạch giữa quá trình đô thị hóa nhanh.

Tại xã Phú Giáo, HTX Nông nghiệp công nghệ cao Kim Long đã trở thành điểm sáng trong phong trào nông nghiệp số. Từ năm 2021, toàn bộ quy trình trồng dưa lưới được quản lý bằng nhật ký điện tử FaceFarm, mỗi quả dưa đều có mã QR truy xuất nguồn gốc. Ông Nguyễn Hồng Quyết, Giám đốc HTX, cho biết: "Nhờ minh bạch thông tin, chúng tôi có thể bán cho siêu thị và xuất khẩu, mỗi tuần đơn hàng trực tuyến tăng 10-15% nhờ livestream."

Không chỉ dừng ở sản xuất, nhiều HTX đã coi livestream và thương mại điện tử là kênh tiêu thụ chủ lực. Tại HTX cây ăn quả Tân Mỹ (phường Tân Uyên), mỗi lô bưởi đường lá cam đều được cấp và gắn mã vùng trồng đạt chuẩn EU, Canada, New Zealand - minh chứng cho việc số hóa trở thành chìa khóa mở cửa thị trường quốc tế.

Thực tế cho thấy, nông nghiệp đô thị hiện nay không chỉ là trồng cây, nuôi cá, mà là một hệ sinh thái thông minh - kết hợp công nghệ, thương mại và quản trị dữ liệu. Nông nghiệp số chính là nền tảng để nâng cao năng suất, minh bạch hóa quy trình và nâng giá trị nông sản. Khi dữ liệu trở thành tài sản và livestream trở thành kênh tiêu thụ, nông dân đã bước vào một cuộc chơi mới.

Đưa hồn nông sản vào lòng người tiêu dùng

Nếu công nghệ là động lực, thì thương hiệu và câu chuyện sản phẩm chính là linh hồn giúp nông nghiệp đô thị phát triển bền vững.

Tại xã Thường Tân (TP.HCM), chị Lâm Thị Mỹ Tiên, chủ trang trại C-Farm đã chọn cách làm nông khác biệt: kể chuyện thay vì bán hàng. Mỗi clip TikTok của chị không chỉ giới thiệu cam, quýt mà kể về bốn thế hệ làm nông trong gia đình, giải thích lý do giá nông sản biến động và chia sẻ triết lý "làm nông trung thực". Kênh "Tiên Quýt" thu hút hơn 34.000 người theo dõi, giúp chị ký hợp đồng với Bách Hóa Xanh và đối tác xuất khẩu Hà Lan. "Người tiêu dùng không chỉ mua trái cam, họ mua cả niềm tin", chị Tiên nói.

Theo ông Đỗ Ngọc Huy, Phó Chủ tịch Hội Nông dân TP.HCM, những mô hình như của chị Tiên đã giúp nông dân thoát khỏi cảnh "được mùa mất giá". "Khi biết kể câu chuyện sản phẩm, nông dân trở thành chủ nhân trên thị trường, không còn phụ thuộc thương lái," ông Huy nhận định.

Trước khi sáp nhập, Bình Dương cũ cũng từng nhân rộng phong trào "Mỗi nông dân là một thương nhân", đào tạo kỹ năng kể chuyện thương hiệu, thiết kế bao bì, sử dụng TikTok và sàn thương mại điện tử. Mỗi sản phẩm không chỉ đạt sao xếp hạng, mà còn mang theo "chất giọng riêng" của người trồng, từ hương vị đến bản sắc văn hóa.

Ông Phạm Quốc Liêm, Chủ tịch Công ty CP Nông nghiệp U&I (Unifarm) - một doanh nghiệp tiên phong trong chuỗi liên kết xuất khẩu cho biết: "Chúng tôi không chọn làm nông nghiệp lớn nhất, mà chọn chất lượng cao nhất. Mỗi lô hàng chuối, dưa lưới đều có mã QR, truy xuất đến từng nhân công, từng ngày chăm sóc. Khi sản phẩm có "chứng minh thư", thương hiệu sẽ tự nói thay cho người làm nông".

Theo TS Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, chuyển đổi số chỉ phát huy hiệu quả khi gắn với mô hình liên kết và kể chuyện thương hiệu. "Nếu mỗi hộ làm đơn lẻ, công nghệ bị giới hạn. Nhưng khi họ gắn kết thành chuỗi, câu chuyện chung về vùng đất, con người sẽ nâng tầm giá trị toàn vùng", ông Hải nói.

Nông nghiệp đô thị mở hướng phát triển xanh - du lịch, sinh thái và văn hóa

Không chỉ dừng ở trồng trọt, nông nghiệp đô thị TP.HCM đang mở ra hướng phát triển mới: Kết hợp du lịch và nông nghiệp sinh thái.

Tại khu vực phía Bắc thành phố, đặc biệt ở Phú Giáo và Tân Uyên, mô hình du lịch nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới đang được xem là hướng đi bền vững.

Ông Văn Quang Chinh, Chủ tịch UBND xã An Long cho biết: "Nông nghiệp công nghệ cao là nền tảng cho du lịch nông nghiệp. Du khách không chỉ mua nông sản mà còn được trải nghiệm trồng, thu hoạch và thưởng thức tại vườn".

Các điểm như Sol Retreat Farm ở xã Thường Tân, vườn bưởi Bạch Đằng hay khu dưa lưới Phước Thành thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi năm.

Bà Nguyễn Thị Xuân Thu, quản lý Sol Retreat Farm, chia sẻ: "Khách thích tự hái trái, ngâm chân thảo dược, ăn món địa phương. Họ tìm thấy sự kết nối giữa sản phẩm, người trồng và thiên nhiên".

Theo ông Bùi Hữu Toàn, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP.HCM cho biết: du lịch nông thôn giúp đa dạng hóa sinh kế, nâng thu nhập và bảo tồn văn hóa bản địa. "Chúng tôi đang lồng ghép chương trình OCOP với du lịch, tạo sản phẩm vừa là hàng hóa, vừa là câu chuyện văn hóa. Dưa lưới, bưởi, gốm sứ hay đồ thủ công mây tre đều có thể trở thành "đại sứ thương hiệu" của nông nghiệp đô thị", ông Toàn nói.

Tuy nhiên, ông Toàn cũng nhìn nhận: Du lịch nông thôn hiện còn nhỏ lẻ, thiếu liên kết và hạ tầng đồng bộ. Giải pháp sắp tới là ứng dụng công nghệ và đào tạo nhân lực, giúp nông dân vận hành mô hình một cách chuyên nghiệp, thân thiện với môi trường và du khách.

Nông nghiệp đô thị TP.HCM đang bước vào giai đoạn phát triển mới - nơi công nghệ, thương hiệu và du lịch hòa quyện tạo thành chuỗi giá trị xanh. Dù diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp, nhưng nhờ sự đổi mới của người nông dân và chính sách đồng hành của chính quyền, mỗi mảnh đất vẫn có thể "đẻ ra giá trị cao".

Ông Đỗ Ngọc Huy khẳng định: "Muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa thì phải đi cùng nhau. Phát triển nông nghiệp đô thị là câu chuyện của hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và chính quyền".

Từ những trụ rau khí canh ở Bàu Bàng đến những buổi livestream dưa lưới Kim Long, từ câu chuyện "Tiên Quýt" đến tour du lịch vườn Phú Giáo - nông nghiệp đô thị đang chứng minh: Nếu biết kết nối, biết kể chuyện và biết tận dụng công nghệ, người nông dân sẽ không chỉ làm nông, mà còn làm thương hiệu, làm du lịch, làm tương lai.