Quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục nằm giữa hai khu vực đặc thù, khác biệt

Khoảng không gian mà người dân quen gọi là quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục nằm giữa khu vực Hồ Gươm (phía Nam) và khu phố cổ Hà Nội (phía Bắc), là hai vùng đặc thù khác biệt cả về không gian và loại hình kiến trúc, nên có 92 quy chế quản lý quy hoạch kiến trúc riêng.

Khu phố cổ với ranh giới phía Nam là dãy nhà số chẵn mặt phố Cầu Gỗ quay ra Hồ Gươm, quy định lớp ngoài 3 tầng (12m), lớp trong 4 tầng (16m). Các tuyến đường dạng tự do của đô thị trung cổ, dù đã được mở rộng trong thời kỳ Pháp xâm chiếm. Hai mặt phố là những ngôi nhà ống, chiều rộng nhỏ (khoảng 3m), chiều sâu lớn (30-50m), gồm các lớp nhà và sân đan xen, dùng để vừa buôn bán lớp ngoài, sinh sống lớp giữa và sản xuất lớp trong.

Khu vực Hồ Gươm lại là khu vực chuyển tiếp giữa khu phố cổ phía Bắc và khu phố cũ (xây dựng thời kỳ Pháp xâm chiếm), với quy định lớp ngoài 4 tầng (16m) và lớp trong 6 tầng (24m). Nhà hàng phố dạng cửa hiệu, rộng hơn 5m, sâu 1-2 lớp nhà (12-20m).

Đặc điểm khu vực Hồ Gươm là các tuyến giao thông chuyển tiếp từ dạng tự do phía Bắc sang dạng ô bàn cờ phía Nam hồ, theo dạng đô thị châu Âu. Các công trình lớn bắt đầu hoặc kết thúc tuyến đường có không gian trống phía trước, có không gian cấu trúc như quảng trường. Điển hình là không gian trước Nhà hát Lớn, Ngân hàng Trung ương, Nhà thờ Lớn, tòa nhà Hồng Vân - Long Vân, trụ sở Công an Hoàn Kiếm 52 Lê Thái Tổ và các khu tượng đài Lý Thái Tổ, tượng đài Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh...

Tất cả các khoảng trống đó đều đang sử dụng là nút giao thông, kể cả khoảng không gian trước Nhà hát Lớn - nơi duy nhất quanh hồ Gươm được đặt biển quảng trường với tên Quảng trường Cách mạng 19/8. Các không gian thềm sân trước tượng đài Lý Thái Tổ cũng chưa được công nhận chính thức là quảng trường.

Từ 1/9/2016, khu vực không gian xung quanh Hồ Gươm được cải tạo chỉnh trang và trở thành không gian đi bộ cuối tuần - không gian sinh hoạt cộng đồng vốn yếu và thiếu trong quy hoạch đô thị Hà Nội.

Không gian trống giữa tòa nhà Hồng Vân - Long Vân và Trung tâm thương mại số 1-3-5 Đinh Tiên Hoàng (cửa ngõ ranh giới kết nối khu phố cổ và khu vực phía Bắc Hồ Gươm) thường được dựng các sân khấu lớn cho các sự kiện tập trung đông người, nhất là giới trẻ. Ngay từ ngày giữa tuần, công tác lắp dựng sân khấu được triển khai và đầu tuần sau đã phải tháo dỡ xong.

Khu vực này không có được một điểm tựa phông nền - sân khấu cố định, vừa tốn công sức lắp đặt, tháo dỡ, vừa ảnh hưởng lớn đến các phương tiện giao thông di chuyển trong và quanh khu vực.

Đài phun nước cũ trở thành đảo giao thông. Giữa khu vực có độ dốc từ khu phố cổ (Cầu Gỗ - Hàng Đào - Hàng Gai) xuống ven hồ lên đến trên 2m, cũng gây khó khăn trong tổ chức giao thông ngã 6 này.

Cần công khai trong thi tuyển, công bố rộng rãi phương án kiến trúc công trình

Từ giữa năm 2025, việc tháo dỡ tòa nhà Trung tâm thương mại số 1-3-5 Đinh Tiên Hoàng (mọi người gọi nôm là tòa nhà "Hàm cá mập") được thực hiện. Theo các luồng thông tin thì khu vực này dự kiến sẽ là quảng trường, có không gian ngầm để xe và trung tâm thương mại, kết nối tuyến metro đi ngầm khu phố cổ và khu vực Hồ Gươm.

Trong các khu vực quanh Hồ Gươm (gồm các phố Đinh Tiên Hoàng phía Bắc và Đông, Hàng Khay phía Nam và Lê Thái Tổ phía Tây), thì đây là không gian trống lớn nhất, lại là cửa ngõ phía Bắc của hồ Gươm. Cốt cao độ chênh lệch lớn, tạo tầm nhìn bao quát hồ. Từ khu phố cổ có đủ điều kiện tốt nhất để trở thành quảng trường, tập hợp, hội tụ, tổ chức các sự kiện lớn của thành phố.

Đúng dịp cả nước và Thủ đô Hà Nội tổ chức các sự kiện chào mừng 80 năm ngày Quốc khánh 2/9, tại khu đất đã phá bỏ công trình "Hàm cá mập" xuất hiện hình ảnh một màn hình cỡ lớn, có hệ thống cờ treo 3 mặt và các bục bồn cây di động, tạo không gian đi bộ trước màn hình và đài phun nước, tạo điều kiện an toàn cho người sử dụng, chiêm ngưỡng các không gian cửa ngõ khu phố cổ, cảnh quan hồ Gươm cũng như các công trình kiến trúc quanh khu vực. Đồng thời, khu vực được phân luồng các phương tiện giao thông trở thành ngã tư Hàng Đào - Lê Thái Tổ giao cắt Hàng Gai - Cầu Gỗ.

Đó có thể chỉ là hình ảnh tạm thời kịp phục vụ sự kiện A80 hoặc cũng có thể là cố định trong quá trình tạo thành quảng trường trong tương lai theo quy hoạch chi tiết và các đồ án nghiên cứu sau này.

Thiết nghĩ, đây là vị trí quan trọng, có ý nghĩa tại khu vực trung tâm Thủ đô Hà Nội, khu vực mà bất kể ai cũng muốn ghé qua mỗi khi đến, đi - về Hà Nội, nên cần thiết phải thi tuyển rộng rãi để có được phương án quy hoạch, kiến trúc tiêu biểu, đại diện đúng chất - tầm Thủ đô.

Hoặc nếu đã thi tuyển, có phương án thì các cơ quan hữu quan cũng nên công khai phương án để mọi người biết, đóng góp ý kiến tối ưu, giảm thiểu những diễn biến theo thiển nghĩ cá nhân.

Đặc biệt, các Hội chính trị xã hội nghề nghiệp, phát huy chức năng phản biện xã hội, nơi tập hợp các chuyên gia hàng đầu về lĩnh vực quy hoạch - kiến trúc phải có chính kiến chuyên ngành, đóng góp trong việc xây dựng đầu bài cuộc thi.

Các Hội thông tin, phổ biến và định hướng cộng đồng cùng xây dựng một quảng trường đúng nghĩa, từ cấu trúc, công trình chủ thể, vây hợp, dẫn hướng đến tên gọi, chiều hướng giao thông, chức năng linh hoạt sử dụng, lẫn hình thức, công nghệ…, phù hợp xu hướng quốc tế và văn hóa Thủ đô hiện đại và bản sắc.

KTS Nguyễn Phú Đức

KTS Trần Huy Ánh: Cần giữ bản sắc phố cổ khi thiết kế quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục

Quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục, sát Hồ Gươm vừa được chỉnh trang bước đầu, song nhiều hạng mục mới vẫn gây tranh luận, nhất là thiết kế màn hình LED và cách tổ chức không gian công cộng trung tâm Thủ đô.