Đề xuất mở rộng 18 dự án thành phần

Theo Bộ Xây dựng, tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông có tổng chiều dài khoảng 2.063km. Điểm đầu tại cửa khẩu Hữu Nghị, tỉnh Lạng Sơn. Điểm cuối tại TP Cà Mau, quy mô từ 6 - 12 làn xe.

Đến nay, toàn tuyến đã đưa vào khai thác 1.443km, đang thi công khoảng 597km (đến hết năm 2025 hoàn thành 554km, còn lại 43km), chủ yếu quy mô 4 làn xe hạn chế.

Một số đoạn tuyến đang được nghiên cứu, triển khai đầu tư theo quy mô cao tốc hoàn chỉnh như: Cầu Giẽ - Ninh Bình, Cao Bồ - Mai Sơn, Cam Lộ - La Sơn, La Sơn - Hoà Liên, TP.HCM - Long Thành, TP.HCM - Trung Lương - Mỹ Thuận.

Trên toàn tuyến cao tốc này, ngoài những đoạn đang được mở rộng, đến hết năm 2025 có khoảng 1.222km có quy mô 4 làn hạn chế, tập trung chủ yếu ở các đoạn tuyến: Mai Sơn - Cam Lộ, Quảng Ngãi - Vĩnh Hảo và Mỹ Thuận - Cà Mau.

Căn cứ các nguyên tắc, tiêu chí đầu tư, Bộ Xây dựng đã đề xuất trước mắt tập trung ưu tiên mở rộng đáp ứng quy chuẩn đường cao tốc cho các đoạn tuyến thuộc đoạn Hà Nội – TP.HCM.

Trong phạm vi trên, có 18 dự án thành phần được đầu tư theo các Nghị quyết của Quốc hội. Trong đó, có 8 dự án thành phần đầu tư giai đoạn 2017 - 2020 và 10 dự án thành phần đầu tư giai đoạn 2021 - 2025, tổng chiều dài 1.144km.

Về quy mô, để tránh đầu tư nhiều lần, Bộ Xây dựng đề xuất quy mô sau khi mở rộng đạt 6 làn xe hoàn chỉnh theo quy hoạch với tổng mức đầu tư khoảng 152.102 tỷ đồng.

Đầu tư PPP có tính khả thi cao

Theo nghiên cứu của Bộ Xây dựng, trường hợp tách riêng thành các dự án thành phần như triển khai trước đây và đầu tư BOT toàn bộ 18 dự án thành phần, kết qủa tính toán sơ bộ phương án tài chính cho thấy, có 4 dự án thành phần đầu tư công giai đoạn 2017 - 2020, chiều dài 255km, tổng mức khoảng 26.718 tỷ đồng (đoạn Mai Sơn - QL45, QL45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Phan Thiết - Dầu Giây) là các tuyến cửa ngõ, nhu cầu vận tải cao nhất, thời gian thu phí hoàn vốn khoảng 3 - 13 năm, không cần ngân sách nhà nước hỗ trợ.

Có 3 dự án thành phần đầu tư BOT giai đoạn 2017 - 2020, chiều dài 178km, tổng mức đầu tư khoảng 25.343 tỷ đồng (đoạn Diễn Châu - Bãi Vọt, Nha Trang - Cam Lâm, Cam Lâm - Vĩnh Hảo) do các nhà đầu tư đã huy động nguồn lực để triển khai nên sẽ có những khó khăn nhất định khi tiếp tục huy động nguồn lực để mở rộng lên quy mô 6 làn xe.

Có 11 dự án thành phần đầu tư công (10 dự án thành phần giai đoạn 2021 - 2025, 1 dự án thành phần giai đoạn 2017 - 2020, tổng chiều dài 711km), tổng mức đầu tư khoảng hơn 100.000 tỷ đồng, cơ bản là các đoạn tuyến có nhu cầu vận tải không cao.

Trường hợp đầu tư PPP phần mở rộng, thời gian thu phí hoàn vốn trung bình khoảng 27 năm, thậm chí có dự án khó khăn về phương án tài chính (Quy Nhơn - Chí Thạnh) nên cần ngân sách nhà nước hỗ trợ.

Do vốn đầu tư công đã và đang triển khai chiếm khoảng 57% tổng mức đầu tư quy mô 6 làn xe (trường hợp đầu tư PPP phần mở rộng có ngân sách nhà nước hỗ trợ, tỷ lệ này có thể lớn hơn) và để đáp ứng mục tiêu đẩy mạnh giải ngân đầu tư công, Bộ Xây dựng đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét tiếp tục đầu tư mở rộng bằng vốn đầu tư công, sau khi hoàn thành sẽ thu phí theo yêu cầu của Quốc hội.

"Phương án này có ưu điểm là mức giá dịch vụ do Nhà nước quyết định (không mang tính chất kinh doanh thu lợi nhuận) nên có thể bảo đảm hài hòa lợi ích nhà nước, người dân và doanh nghiệp, phù hợp với khả năng chi trả của đa số người dân, bảo đảm chi phí vận tải hợp lý trên tuyến trục quan trọng nhất của đất nước", Bộ Xây dựng nêu quan điểm.

Đối với phương án đầu tư PPP, Bộ Xây dựng cho biết, thực hiện tinh thần Nghị quyết số 68, Bộ đã nghiên cứu phương án đầu tư mở rộng tuyến cao tốc theo đúng chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ bao gồm: hình thức hợp đồng Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao (BOT); hình thức kết hợp giữa hợp đồng Kinh doanh - Quản lý (O&M) và hợp đồng BOT.

Trên cơ sở đánh giá ưu, nhược điểm các phương án đầu tư, việc đầu tư mở rộng theo hình thức BOT có tính khả thi cao. Khi tổ chức thực hiện có thể phân chia thành một số dự án có quy mô lớn (như phân chia thành 2 dự án tại khu vực phía Bắc và khu vực phía Nam) để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ.

Thế nhưng, việc đầu tư PPP có những thách thức nhất định do liên quan đến nhiều thông số nhu cầu vận tải (giả định về tăng trưởng kinh tế vĩ mô, kịch bản đầu tư kết cấu hạ tầng trong tương lai...), các kết quả này dựa trên các các số liệu dự báo có thể có khác biệt so với thực tế, nhất là trong kỷ nguyên mới của đất nước (thay đổi tốc độ tăng trưởng, hợp nhất các địa phương; đẩy nhanh tiến độ đầu tư đường sắt tốc độ cao...).

Nếu không thu hút nhà đầu tư sẽ mất thêm thời gian hoặc đầu tư PPP không thành công nhà nước vẫn phải hỗ trợ sẽ không hiệu quả.

Phương án nào phù hợp?

Trên cơ sở phân tích, Bộ Xây dựng kiến nghị lãnh đạo Chính phủ xem xét, cho phép tổ chức thu phí các đoạn tuyến đầu tư công theo quy định để hoàn trả vào ngân sách trung ương (dự kiến tổ chức thu phí từ tháng 1/2026). Trường hợp lựa chọn được nhà đầu tư triển khai đầu tư mở rộng theo PPP sẽ bàn giao công tác thu phí.

Quá trình thu phí, căn cứ vào tình hình thực tế sẽ triển khai các đoạn tuyến theo theo phương thức PPP. Trong đó, xem xét nghiên cứu phương án hình thành một số dự án có quy mô lớn (khu vực phía Bắc và khu vực phía Nam).

Phương án này vừa bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong toàn bộ quá trình đầu tư, vừa giúp tối ưu hóa chi phí quản lý, vận hành, khai thác trong suốt vòng đời dự án, vừa có khả năng thu hút các nhà đầu tư có tiềm lực tài chính mạnh, sẵn sàng đồng hành lâu dài cùng dự án.

"Thời điểm triển khai mở rộng nên được cân nhắc sau khi hoàn thành công tác bảo hành của các nhà thầu theo các dự án đầu tư công trước đây để tránh phát sinh tranh chấp pháp lý liên quan, hạn chế dư luận hiểu chưa đúng về việc thi công lại các hạng mục vừa hoàn thành", Bộ Xây dựng đề xuất.