Tận dụng cảng hàng hóa đón tàu khách

Bộ Xây dựng vừa chấp thuận cho 9 bến cảng thuộc khu vực Cái Mép - Thị Vải (TP.HCM) tiếp tục thí điểm đón tàu khách quốc tế đến tháng 6/2026.

Danh sách này gồm: Bến cảng tổng hợp Thị Vải, Bến cảng khách quốc tế Thị Vải, các bến cảng TCTT, SSIT, TCIT, PTSC Phú Mỹ, SP-PSA, SITV và bến cảng Đạm & Dịch vụ dầu khí Phú Mỹ.

Việc kéo dài thời gian thí điểm được xem là giải pháp cần thiết nhằm tận dụng hạ tầng cảng hiện hữu, phục vụ nhu cầu phát triển du lịch tại khu vực. Các doanh nghiệp được yêu cầu phải hoàn tất thủ tục bổ sung công năng bến cảng để phục vụ tàu khách quốc tế trước ngày 30/6/2026.

Trước đó, việc tạm dừng tiếp nhận tàu khách để hoàn tất thủ tục đã khiến nhiều hãng tàu lớn như Royal Caribbean cùng doanh nghiệp lữ hành trong nước lo ngại sẽ xảy ra tình trạng hủy chuyến hàng loạt, ảnh hưởng đến kế hoạch đón khách quốc tế và nguồn thu của địa phương.

Theo Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, trong các quy hoạch từ năm 2014 đến nay, khu bến Cái Mép - Thị Vải gồm 24 bến cảng, được định hướng khai thác hàng tổng hợp, container, hàng rời và hàng lỏng/khí, không có công năng khai thác tàu khách.

Cả khu vực chỉ có một bến cảng được quy hoạch phục vụ tàu khách quốc tế cỡ lớn (đến 225.000 GT) là Bến cảng khách quốc tế Vũng Tàu.

Mảnh ghép còn thiếu của du lịch biển

Từ năm 2018, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) đã chủ động đề xuất cho phép tạm thời đón tàu khách tại một số bến tổng hợp chưa có công năng này. Trên cơ sở đó, Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam đã linh hoạt cho phép các cảng vụ phối hợp doanh nghiệp bố trí cầu bến phù hợp, hướng dẫn thủ tục tiếp nhận tàu khách quốc tế.

Ông Nguyễn Hồng Phúc, Giám đốc Kinh doanh Cảng Tân Cảng Cái Mép (TCIT), cho biết, từ năm 2018 đến nay, các cảng trong khu vực đã đón hàng trăm chuyến tàu khách cập cảng an toàn. Hạ tầng cơ bản đáp ứng được yêu cầu kỹ thuật, bởi tàu du lịch có thông số nhẹ hơn tàu hàng.

"Dù vậy, đây chỉ là giải pháp tạm thời, không thể thay thế một hệ thống cảng chuyên dụng. Muốn phát triển du lịch tàu biển bền vững, cần quy hoạch và đầu tư bài bản cảng chuyên dụng cho tàu khách", ông Phúc nói.

Theo các chuyên gia, Việt Nam có hơn 3.200km đường bờ biển, cảnh quan đa dạng và nhiều điểm đến hấp dẫn, là lợi thế hiếm có để phát triển du lịch biển. Tuy nhiên, sự phát triển này không thể chỉ dựa vào những giải pháp tạm thời.

Một hệ thống cảng chuyên dụng, đồng bộ, hiện đại được quy hoạch trong chiến lược phát triển du lịch quốc gia mới là điều kiện cần để Việt Nam thực sự trở thành điểm đến hấp dẫn, cạnh tranh với các điểm đến trong khu vực.

Theo Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, cả nước hiện mới có hai bến cảng được công bố là cảng chuyên dụng cho tàu khách quốc tế gồm Bến cảng tàu khách quốc tế Hạ Long, có thể tiếp nhận tàu đến 225.282 GT và Bến cảng hành khách quốc tế Phú Quốc, tiếp nhận tàu đến 225.000 GT (một trong những cỡ tàu du lịch lớn nhất thế giới).

Ngoài ra, một số cảng khác như Hải Phòng, Chân Mây (Huế), Tiên Sa (Đà Nẵng), Nha Trang và TP.HCM có công năng tiếp nhận tàu khách, nhưng phần lớn vẫn hoạt động kết hợp với hàng hóa.

Các cảng này thường ưu tiên khai thác tàu container, hàng rời vì mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn, còn việc tiếp nhận tàu khách chỉ nhằm hỗ trợ chủ trương phát triển du lịch của địa phương.

Cần cơ chế và ưu đãi để hút đầu tư

Theo đại diện Cảng tàu khách quốc tế Hạ Long, lĩnh vực cầu cảng chuyên dụng cho tàu du lịch cần được Nhà nước quan tâm và có chính sách ưu đãi mạnh hơn. Bởi khách tàu biển chủ yếu là dòng khách hạng sang, có mức chi tiêu cao, đem lại lợi ích kinh tế và xã hội lớn cho cả vùng.

Song vị này cũng thừa nhận, nguồn thu của cảng tàu khách hiện khá hạn chế, chỉ gồm phí cầu bến và phí hành khách qua cảng. Thêm vào đó, Việt Nam chủ yếu là điểm đến, chưa có cảng xuất phát cho hành trình tàu khách quốc tế. Mùa tàu khách cũng chỉ kéo dài khoảng 6 tháng, từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau, khiến hiệu suất khai thác thấp.

Cảng tàu khách quốc tế Hạ Long có năng lực đón 2 tàu/ngày, nhưng mỗi năm chỉ tiếp nhận 50-60 chuyến. Trong khi đó, các cảng hàng hóa lại có thể linh hoạt hơn nhờ kết hợp vận hành kho bãi, logistics và các dịch vụ đi kèm.

Ông Phạm Hà, CEO Lux Group, đơn vị kinh doanh du thuyền, dù khách du lịch đến Việt Nam bằng tàu biển chỉ chiếm khoảng 2,9% tổng lượng khách quốc tế, nhưng đang tăng nhanh. 9 tháng đầu năm, Việt Nam đón gần 191.000 lượt khách tàu biển, tăng 15% so với cùng kỳ năm trước.

Để thu hút các hãng tàu lớn, điều kiện tiên quyết là phải có hạ tầng cảng biển hiện đại, đồng bộ. Hiện hầu hết tàu khách quốc tế đến Việt Nam vẫn phải cập vào các cảng dùng chung với tàu hàng, dễ tạo ấn tượng không tốt với khách.

Vì thế cần có chính sách ưu đãi, vốn mồi từ Nhà nước để khuyến khích các nhà đầu tư tham gia xây dựng cảng chuyên dụng. Đây là lĩnh vực đầu tư dài hạn, chi phí lớn nhưng hiệu quả tài chính không cao nếu chỉ trông vào phí qua cảng.