Hệ thống văn bản này không chỉ chuẩn hóa trách nhiệm mà còn cung cấp công cụ kỹ thuật cụ thể, đòi hỏi các địa phương phải chủ động rà soát, áp dụng ngay vào thực tế để chuyển đổi toàn diện phương thức bảo vệ đường bộ, từ bị động ứng phó sang chủ động thích ứng và phòng ngừa.

Cụ thể hóa "lá chắn" pháp lý bằng giải pháp kỹ thuật

Thời gian qua, tình trạng mưa lớn kéo dài đã gây hư hỏng kết cấu hạ tầng đường bộ trên diện rộng. Trước thực trạng này, Cục Đường bộ Việt Nam đã yêu cầu các địa phương chủ động phòng, chống và khắc phục hậu quả dựa trên cơ sở pháp lý vững chắc là Luật Đường bộ 2024 và Thông tư số 40/2024/TT-BGTVT ngày 15/11/2024 của Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng).

Các văn bản quy phạm pháp luật này quy định rõ trách nhiệm trong quy trình phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, yêu cầu công tác này không chỉ dừng lại ở ứng phó sự cố mà phải chủ động từ sớm, từ xa. Đây là giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực chống chịu của hạ tầng, giảm thiểu tối đa thiệt hại về người và tài sản.

Theo thông tin từ Cục Đường bộ Việt Nam, để các quy định của Luật và Thông tư thực sự đi vào cuộc sống, đơn vị đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp kỹ thuật tiên tiến, lấy khoa học - công nghệ và vật liệu bền vững làm trọng tâm.

Cụ thể, các vật liệu thân thiện môi trường như bê tông nhựa tái chế và bê tông tính năng siêu cao (UHPC) đang được ưu tiên sử dụng tại các vị trí chịu tải trọng lớn, thời tiết khắc nghiệt. Đồng thời, các phụ gia polymer, nano-silica hay sợi thủy tinh được ứng dụng nhằm tăng khả năng chịu nhiệt, chịu nước và hạn chế nứt vỡ mặt đường.

Đáng chú ý, giải pháp sinh học như trồng cỏ vetiver để gia cố mái ta luy, chống sạt lở đang được đẩy mạnh, vừa đảm bảo yếu tố kỹ thuật vừa tạo cảnh quan xanh.

Cục cũng khuyến khích tận dụng phế thải công nghiệp (tro bay, xỉ thép) vào kết cấu nền móng để tiết kiệm tài nguyên. Song song đó, hệ thống quan trắc thông minh (IoT, cảm biến) được ứng dụng để theo dõi biến dạng công trình, phục vụ đắc lực cho công tác bảo trì dự báo và cảnh báo sớm.

Địa phương chủ động kịch bản ứng phó từ sớm, từ xa

Là địa phương chịu tác động trực tiếp của thiên tai, Lạng Sơn đã nhanh chóng cụ thể hóa Luật Đường bộ 2024 vào thực tiễn quản lý.

Chia sẻ với phóng viên Báo Xây dựng, đại diện Sở Xây dựng tỉnh Lạng Sơn cho biết: "Thực hiện Luật Đường bộ 2024 và tinh thần 'chủ động phòng ngừa từ sớm, từ xa' trong Thông tư số 40/2024/TT-BGTVT, Sở Xây dựng Lạng Sơn đã ban hành Kế hoạch phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn năm 2025 đối với hệ thống kết cấu hạ tầng đường bộ trên địa bàn tỉnh. Trong đó, Sở xác định rõ yêu cầu nâng cao năng lực ứng phó, chủ động rà soát nguy cơ và lập phương án phòng ngừa ngay từ trước mùa mưa bão".

Để hiện thực hóa mục tiêu này, Sở Xây dựng Lạng Sơn đang triển khai quyết liệt 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm.

Thứ nhất, xây dựng Kế hoạch phòng, chống thiên tai hằng năm và kiện toàn Ban Chỉ huy PCTT&TKCN của Sở. Công tác kiểm tra hiện trường, đánh giá mức độ an toàn các tuyến đường, cầu, cống được thực hiện nghiêm ngặt; thống kê vật tư, thiết bị dự phòng và phương án huy động lực lượng tuân thủ chặt chẽ phương châm "4 tại chỗ".

Thứ hai, Sở chủ động phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND các phường, xã để tổng hợp các vị trí có nguy cơ ngập úng, sạt trượt, lũ quét. Từ dữ liệu này, Sở xây dựng bản đồ cảnh báo các điểm xung yếu trên toàn tỉnh, giúp nhận diện sớm nguy cơ, khoanh vùng rủi ro để bố trí nguồn lực phù hợp theo cấp độ thiên tai.

Thứ ba, tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất các vị trí xung yếu (cầu, cống, taluy). Các hư hỏng ảnh hưởng đến khả năng thoát nước như tắc dòng chảy, xói lở nền đường, hư hỏng chân mố, trụ cầu được xử lý ngay lập tức. Đối với công trình đang thi công, đặc biệt là đoạn qua sông suối, mái dốc, nhà thầu buộc phải có phương án bảo vệ công trình trước mùa mưa lũ.

Thứ tư, duy trì chế độ trực thiên tai 24/24 giờ để theo dõi sát sao thông tin dự báo, kịp thời phân luồng, cứu hộ – cứu nạn và đảm bảo giao thông thông suốt. Công tác đánh giá thiệt hại và lập phương án khôi phục (trước mắt và lâu dài) được thực hiện ngay sau khi thiên tai đi qua.

Thứ năm, xây dựng sẵn các kịch bản ứng phó chi tiết, bố trí đầy đủ vật tư dự phòng (đá hộc, ống cống, rọ thép, áo phao, bạt che…) để xử lý nhanh các tình huống sạt lở, ngập sâu hay đứt đường.

Sự chủ động của Sở Xây dựng Lạng Sơn cho thấy Luật Đường bộ 2024 và Thông tư 40/2024/TT-BGTVT đang phát huy hiệu quả thực tế, góp phần nâng cao khả năng ứng phó thiên tai và bảo vệ an toàn hệ thống giao thông.

Nhìn nhận về vấn đề này, các chuyên gia cho rằng, mưa lũ lịch sử thời gian qua đã tác động tiêu cực đến hạ tầng. Do đó, bên cạnh việc đánh giá hiện trường sau bão lũ để phân loại công trình, cơ quan quản lý cần chuyển tư duy từ sửa chữa sau hư hỏng sang chủ động thích ứng với tầm nhìn dài hạn.

Điều này đòi hỏi thiết kế cầu, cống, nền đường phải có tính đàn hồi, linh hoạt cao, đảm bảo khả năng chống chịu bền vững trong điều kiện ngập lụt.