Tích nước, giữ rừng

Theo ông Trần Nam Điền, Trưởng phòng Quản lý nhà và thị trường bất động sản, Sở Xây dựng tỉnh Lào Cai, việc đảm bảo an ninh nguồn nước cần được coi là tiêu chí trọng tâm trong phát triển đô thị và xây dựng nông thôn mới.

"Hiện nay, tỷ lệ thất thoát nước trong hệ thống cấp nước đô thị vẫn dao động 20 - 24%. Ở nông thôn, việc khai thác nước tự nhiên chưa đi đôi với bảo vệ, tái tạo nguồn nước. Vì vậy, việc khuyến khích người dân xây bể tích nước mưa, tận dụng nguồn nước tự nhiên phục vụ sinh hoạt và sản xuất là hướng đi cần thiết và bền vững", ông Điền chia sẻ.

Cũng theo ông Điền, nếu mỗi hộ gia đình có một bể tích nước được thiết kế đúng kỹ thuật, không chỉ giảm phụ thuộc vào nguồn cấp nước máy, mà còn góp phần điều tiết dòng chảy, hạn chế ngập úng cục bộ trong mùa mưa lớn.

Sở Xây dựng Lào Cai đang nghiên cứu hướng dẫn mẫu về kết cấu và tiêu chuẩn kỹ thuật bể tích nước hộ gia đình, bảo đảm an toàn vệ sinh, chống thấm và có thể khai thác lâu dài.

"Mùa mưa đến, hàng triệu mét khối nước mưa chảy tràn ra hệ thống thoát nước, gây quá tải, thậm chí ngập úng đô thị. Nếu mỗi hộ dân giữ lại được một phần nước tại chỗ, coi như đã góp một hồ điều hòa nhỏ cho thành phố. Vào mùa khô, nguồn nước ấy sẽ trở thành kho dự trữ tự nhiên", ông Điền lý giải thêm.

Ở góc độ ngành nông nghiệp, Sở Nông nghiệp và Môi trường xác định việc tăng độ che phủ rừng đầu nguồn, quản lý điều tiết nước của các nhà máy thủy điện và hướng dẫn người dân trồng cây giữ đất, nước là giải pháp song hành. Những "kho nước xanh" từ rừng không chỉ giữ ẩm cho đất mà còn giảm lũ ống, lũ quét hiểm họa thường trực vùng núi.

Một số xã miền núi như Bát Xát, Mường Khương, Văn Bàn, Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Bắc Hà đã bắt đầu nhân rộng mô hình "nhà tích nước, bản giữ rừng".

Các hộ dân lắp đặt hệ thống thu nước mưa từ mái nhà, lọc qua sỏi và than hoạt tính rồi chứa trong bể ngầm 5 - 10m³, đủ dùng cho cả mùa khô. Mô hình này giúp tiết kiệm chi phí sinh hoạt, giảm khai thác nước ngầm và bảo vệ nguồn nước tự nhiên.

Theo các chuyên gia môi trường, một bể tích nước dung tích 10m³ có thể giữ lượng nước của 20 - 25 trận mưa nhỏ mỗi năm, tương đương hàng chục nghìn lít nước có thể chảy tràn xuống hạ du.

Nếu mô hình này được nhân rộng tại đô thị miền núi, lượng nước giữ lại sẽ góp phần giảm ngập úng, tăng khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu.

Cần cơ chế pháp lý mạnh hơn bảo vệ tài nguyên nước

Đảm bảo an ninh nguồn nước không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn là vấn đề quản trị, trật tự và an ninh xã hội.

Theo đại tá Đinh Xuân Thiệp, Phó Giám đốc Công an tỉnh Lào Cai, an ninh nguồn nước cần được hiểu rộng hơn, bao gồm cả việc phòng ngừa, xử lý hành vi gây ô nhiễm, thất thoát, xâm hại hoặc khai thác trái phép.

"An ninh nguồn nước không tách rời an ninh con người. Khi nguồn nước bị ô nhiễm hoặc khai thác tràn lan, hậu quả không chỉ là kinh tế mà còn là trật tự xã hội. Những năm gần đây, lực lượng công an tăng cường kiểm tra, xử lý cơ sở xả thải trái phép, phối hợp chính quyền cơ sở tuyên truyền bảo vệ nguồn nước sinh hoạt. Tuy nhiên, về lâu dài, cần có cơ chế pháp lý mạnh hơn bảo vệ tài nguyên nước, đặc biệt là khu vực đầu nguồn, sông suối, hồ chứa thủy điện", đại tá Thiệp nhấn mạnh.

Theo đại tá Thiệp, trong điều kiện thiên tai cực đoan, việc mỗi hộ dân chủ động tích nước và giữ nước tại chỗ chính là biện pháp tự phòng chống ngập lụt hạ du.

"Nếu hàng nghìn hộ dân cùng có bể tích nước, lượng nước mưa được giữ lại tại chỗ sẽ giảm áp lực cho hồ đập và hệ thống thoát nước, qua đó góp phần phòng chống ngập úng, giảm nguy cơ vỡ đập khi mưa lớn kéo dài", ông Thiệp nói thêm.

Những năm gần đây, Lào Cai, Lai Châu chứng kiến nhiều đợt mưa lũ bất thường. Hoàn lưu bão số 10 (Bualoi) ở Lào Cai, lượng mưa phổ biến 70mm, có nơi mưa to trên 400mm gây lũ ống, lũ quét và sạt lở đất ở một số nơi. Hậu quả là 10 người chết và mất tích, 9 người bị thương, hàng nghìn ngôi nhà bị tốc mái, ngập nước và nhiều thiệt hại nặng nề về nông nghiệp, cơ sở hạ tầng. Ước tính thiệt hại ban đầu khoảng 2.750 tỷ đồng.

Từ thực tế ấy, đại tá Đinh Xuân Thiệp cho rằng, việc đảm bảo an ninh nguồn nước cần được nhìn nhận như một chiến lược lâu dài, liên ngành và toàn dân. Chính quyền các cấp đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu lợi ích của việc tích nước mưa. Ngành xây dựng, nông nghiệp và môi trường phải có quy định, hướng dẫn cụ thể về thiết kế, kiểm định chất lượng bể chứa, tránh tình trạng xây dựng tùy tiện, thiếu an toàn.

Song song đó, các cơ quan chức năng cần tăng cường quản lý hoạt động khai thác, xả thải, sử dụng nước ngầm và nước mặt, bảo đảm nguồn nước sinh hoạt luôn được kiểm soát chặt chẽ.

Ông Thiệp nêu quan điểm, từ thực tiễn địa phương như Lào Cai, có thể thấy an ninh nguồn nước không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là một thành tố trọng yếu trong chiến lược phát triển bền vững quốc gia. Vì vậy, cần thiết đưa nội dung đảm bảo an ninh nguồn nước gắn với thích ứng biến đổi khí hậu vào văn kiện Đại hội XIV của Đảng, như một trụ cột trong bảo đảm an ninh phi truyền thống.

Các cấp, ngành cần cụ thể hóa thành chương trình hành động quốc gia về tích trữ điều tiết sử dụng nước hợp lý, trong đó nhấn mạnh ba yếu tố: Người dân chủ động tích nước, xây bể chứa tại hộ gia đình, góp phần điều tiết dòng chảy, phòng chống ngập úng hạ du; ngành Xây dựng, Nông nghiệp Môi trường phối hợp ban hành quy chuẩn kỹ thuật, quy hoạch nguồn nước đô thị nông thôn gắn với trồng rừng đầu nguồn; công an và chính quyền cơ sở tăng cường giám sát, xử lý vi phạm gây ô nhiễm, thất thoát hoặc khai thác trái phép nguồn nước.

"Chúng ta nói nhiều về an ninh năng lượng, an ninh lương thực, nhưng an ninh nguồn nước mới là nền tảng bao trùm cả hai lĩnh vực đó. Không có nước sạch thì không có sự sống, không thể có phát triển bền vững", đại tá Đinh Xuân Thiệp khẳng định.

Nhìn rộng ra, câu chuyện tích nước mưa của mỗi gia đình không chỉ là hành động tiết kiệm, mà là góp phần vào chiến lược quốc gia về giữ nước, giữ rừng, giữ đất, giữ sinh kế. Từ những bể nước nhỏ trong từng ngôi nhà, một ý thức lớn đang hình thành: Bảo vệ nước hôm nay chính là bảo vệ sự sống của ngày mai.