Hà Nội vẫn thiếu không gian xanh

Sáng cuối tuần, chị Hạnh dắt con trai ra "công viên" của khu chung cư thuộc phường Thanh Xuân, Hà Nội. "Công viên" ấy thực ra chỉ là khoảng sân lát gạch với vài bồn cây nhỏ chen giữa bãi gửi xe.

9h sáng, nắng hắt xuống từ mặt kính tòa nhà bên cạnh, hơi nóng hầm hập không có chỗ thoát. Con trai chị chạy được mấy vòng đã thở dốc, còn chị thì loay hoay tìm một bóng mát để ngồi.

Không gian xanh là mục tiêu hướng đến của nhiều đô thị. (Ảnh: Khoa Trần)

"Ước gì có một hàng cây lớn, một hồ nước với đường đi dạo", chị Hạnh chia sẻ. Ước mong giản dị ấy, hóa ra lại là nỗi niềm chung của hàng triệu cư dân đô thị hôm nay.

Gia đình anh Minh, trước đây mong muốn dọn về khu chung cư mới tại Thanh Xuân, Hà Nội với kỳ vọng con cái có sân chơi rộng rãi, nhiều cây xanh để vận động. 

Thế nhưng, sau khi bàn giao nhà, toàn bộ khu vực xung quanh chỉ là những khối bê tông san sát, đường nội bộ chật hẹp, không có bóng cây che mát. 

"Sân chơi trẻ em được quảng cáo trong phối cảnh thực chất bị "quên", thay vào đó là bãi đỗ xe tạm. 

Cứ mỗi chiều cuối tuần, tôi phải chở con đi xa hàng cây số mới tìm được công viên có chỗ chạy nhảy. 

Nhiều hộ dân bức xúc phản ánh, nhưng chủ đầu tư chỉ trả lời chung chung", anh Minh cho hay. 

Theo KTS Lê Minh Hằng, Viện Quy hoạch đô thị và Nông thôn quốc gia, Bộ Xây dựng (VIUP), không gian xanh là thành phần thiết yếu trong cấu trúc đô thị, góp phần cân bằng sinh thái, cải thiện không khí, giảm hiệu ứng đảo nhiệt và nâng cao chất lượng sống. 

Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy, quỹ đất xanh ở nội đô còn hạn chế. 

Tính đến năm 2020, diện tích cây xanh đô thị chỉ đạt khoảng 1,93 m²/người, thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn quốc gia 10-15 m²/người (QCVN 01:2021/BXD).

Hà Nội có 53 công viên, vườn hoa, song phần lớn nhỏ lẻ, phân bố không đồng đều; nhiều khu đất công cộng bị thu hẹp do áp lực xây dựng. 

Hệ thống hồ nước phong phú như hồ Tây (500ha), hồ Hoàn Kiếm (12ha), hồ Trúc Bạch (9ha) chưa được khai thác đúng tiềm năng cảnh quan, sinh hoạt đô thị. 

Đây chính là nguyên nhân khiến chất lượng không khí kém, nhiệt độ thường xuyên cao, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cư dân.

Trong bối cảnh đó, thành phố đã ban hành kế hoạch trồng mới 500.000 cây xanh giai đoạn 2021-2025. 

Đồng thời, Nghị định 64/2010/NĐ-CP về quản lý cây xanh đô thị cũng phân cấp trách nhiệm rõ ràng cho Bộ Xây dựng, chính quyền các cấp và cộng đồng. 

Tuy nhiên, việc triển khai còn nhiều vướng mắc: Di dời công nghiệp ra khỏi nội đô chưa triệt để, không gian xanh công cộng chưa phát triển tương xứng với tốc độ đô thị hóa.

Thực tế, nhiều diện tích đất công viên bị sử dụng tạm hoặc lấn chiếm; sân chơi, vườn hoa trong khu dân cư bị thu hẹp làm bãi đỗ xe; không gian xanh gắn với công trình văn hóa bị các tòa cao tầng che khuất; mặt nước bị ô nhiễm, bê tông hóa, thiếu đường dạo tiếp cận. 

Quỹ đất xanh vốn ít lại phân bố không đồng đều, khiến nhiều quận trung tâm rơi vào tình trạng "thiếu xanh trầm trọng".

Tìm giải pháp cho đô thị "đảo nhiệt"

Theo KTS Hoàng Thị Hương Giang, Phó giám đốc Trung tâm Khảo sát, Quy hoạch xây dựng VIUP, thực trạng suy giảm cây xanh đã biến Hà Nội trở thành "đảo nhiệt" và ảnh hưởng biến đổi khí hậu.

Điều này thể hiện rõ qua các hiện tượng thời tiết cực đoan như nắng nóng gay gắt, mưa lớn kéo dài gây ngập úng, dông, lốc, sấm sét và các trận lũ muộn với nguy cơ sạt lở đất cao tại các khu vực ngoại thành.

Đặc biệt, Hà Nội đã trải qua những đợt nắng nóng kỷ lục, với nhiệt độ cao bất thường, làm tăng nguy cơ stress nhiệt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người.

Trước thực trạng này, hướng đi được bà Giang nhấn mạnh là tín chỉ carbon "rừng đô thị". 

Đây là loại tín chỉ được tạo ra từ khả năng hấp thụ CO₂ của cây xanh đô thị, có giá trị cao hơn nhiều so với tín chỉ rừng toàn cầu.

Hà Nội cần những giải pháp thiết thực để gìn giữ, phát triển công viên, cây xanh, mặt nước. (Ảnh: Khoa Trần)

"Cây xanh lâu năm trong thành phố không chỉ giúp hấp thụ carbon mà còn có tác dụng giảm nhiệt độ, kiểm soát ngập úng, cải thiện sức khỏe tinh thần và tạo không gian công cộng an toàn", bà Giang nói và cho rằng, nếu Hà Nội biết gắn việc trồng và bảo vệ cây xanh với thị trường tín chỉ carbon, thành phố sẽ có thêm nguồn tài chính bền vững, giảm gánh nặng ngân sách, đồng thời tạo động lực để duy trì "rừng đô thị".

Đây cũng là cách để đảm bảo công bằng xã hội, khi cộng đồng dân cư, đặc biệt ở khu thu nhập thấp, có thể tham gia liên kết tạo nguồn tín chỉ, hưởng lợi trực tiếp từ việc bảo vệ mảng xanh.

"Tín chỉ carbon đô thị sẽ biến cây xanh thành tài sản có giá trị kinh tế - xã hội, chứ không còn là khoản chi phí vận hành", TS Giang nhấn mạnh và coi đây là giải pháp khả thi để Hà Nội đạt mục tiêu 10 -15m² cây xanh/người và trở thành đô thị đáng sống.

Bàn về giải pháp, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam cho rằng, trước hết phải điều tra, kiểm kê và số hóa toàn bộ cây xanh, hồ nước, công khai dữ liệu trên nền tảng GIS để cộng đồng cùng giám sát.

Thứ hai, cần bảo tồn di sản cây xanh, mặt nước đặc thù như hồ Hoàn Kiếm, hồ Tây, các hàng cây cổ thụ gắn với ký ức đô thị; bảo tồn tại chỗ là nguyên tắc, chỉ di dời khi có giải pháp kỹ thuật thẩm định.

Thứ ba, phải nâng chuẩn chăm sóc, an toàn đô thị, áp dụng quy trình cắt tỉa khoa học, thay thế cây nguy hiểm, đồng thời tạo "công viên mưa" và "hành lang xanh" để ứng phó ngập úng, biến đổi khí hậu.

Ngoài ra, ông nhấn mạnh cơ chế "một cửa" quản lý thống nhất dưới UBND thành phố, phân cấp đến phường với KPI rõ ràng, đồng thời huy động tài chính xanh và xã hội hóa: từ trái phiếu xanh, PPP đến các quỹ cộng đồng.

"Nếu coi cây xanh, mặt nước là hạ tầng thiết yếu, Hà Nội sẽ hiện thực hóa mục tiêu 10-15m² cây xanh/người, đạt tỷ lệ dân cư tiếp cận công viên trong 15 phút, và kiến tạo bản sắc Thủ đô xanh - văn hiến - văn minh - hiện đại", TS Nghiêm khẳng định.