Hiện nay, quy hoạch mạng lưới đường sắt đô thị của TP.HCM có quy mô hơn 1.000km. Tuy nhiên, Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM thừa nhận, thành phố đang gặp khó khăn lớn là khả năng đáp ứng về nguồn vốn để đầu tư phát triển mạng lưới đường sắt đô thị.

Hà Nội và TP.HCM đang ưu tiên nguồn lực cho phát triển hệ thống đường sắt đô thị.

Tương tự, Hà Nội cũng đang ưu tiên nguồn lực đầu tư trọng điểm cho hệ thống đường sắt đô thị. Ban Quản lý đường sắt đô thị Hà Nội cho biết, thành phố đã hoàn thiện Đề án tổng thể đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt đô thị, chia thành 3 giai đoạn.

Đến năm 2030, Hà Nội phấn đấu hoàn thành thi công 96,8km. Giai đoạn 2030-2035 sẽ hoàn thiện 301km và giai đoạn 2036-2045 sẽ hoàn thành 200,7km.

Tuy nhiên, mức đầu tư dự kiến khoảng 1,4 triệu tỷ đồng cho Đề án tổng thể giảm ùn tắc giai đoạn 2025-2030 và những năm tiếp theo (với trọng tâm là ưu tiên vốn cho đường sắt đô thị) thực sự là một vấn đề lớn đối với thành phố Hà Nội.

Nghị quyết số 188/2025/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội, TP.HCM và Luật Đường sắt 2025 đã có những quy định nhằm huy động nguồn lực.

Theo đó, trong các loại hình nguồn vốn để đầu tư hệ thống đường sắt đô thị có cả vốn ngân sách Trung ương bổ sung có mục tiêu cho ngân sách địa phương, ngân sách địa phương, vốn trái phiếu chính quyền địa phương và các khoản thu từ việc phát triển các khu vực TOD.

Cục Đường sắt Việt Nam (Bộ Xây dựng) cho biết, tại Luật Đường sắt 2025, ngoài các quy định nhà nước ưu tiên tập trung nguồn lực, phân bổ ngân sách để đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt (đường sắt quốc gia do Trung ương đầu tư, đường sắt đô thị do địa phương đầu tư) thì Luật cũng đã bổ sung quy định để huy động tối đa nguồn lực của địa phương cũng như các thành phần kinh tế khác tham gia đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt.

Luật Đường sắt 2025 đã bổ sung quy định để huy động tối đa nguồn lực của địa phương tham gia đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt.

Cụ thể, Luật có quy định về việc khuyến khích tất cả các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt thông qua nhiều hình thức hợp đồng (BT, BOT, BTO, BLT...).

Luật cũng quy định huy động nguồn lực của địa phương để tham gia công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia trong phạm vi địa phương có dự án đường sắt đi qua.

Ngoài ra, Luật đã bổ sung riêng một quy định khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt để phát triển đô thị, các khu dịch vụ thương mại, văn phòng, khách sạn và sử dụng nguồn thu từ việc khai thác phát triển quỹ đất xung quanh ga được ưu tiên một phần để đầu tư trở lại cho phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt.

Cục Đường sắt Việt Nam cho biết, kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc khai thác tối ưu các khu vực xung quanh ga đường sắt đã mang lại hiệu quả kinh tế lớn và là xu hướng mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng; mở ra không gian mới cho phát triển kinh tế, tối ưu hóa nhu cầu đi lại. Vì vậy, việc bổ sung những quy định nêu trên sẽ tạo thêm các nguồn lực quan trọng cho việc phát triển đường sắt.

Theo ước tính, chỉ riêng tuyến đường sắt tốc độ cao với khoảng 23 ga khách và khu vực có thể phát triển dịch vụ, phát triển đô thị quanh ga khoảng 500ha/ga, mật độ xây dựng 55%, nguồn thu từ khai thác quỹ đất có thể lên đến 230.000 tỷ đồng.