Lộ trình kiểm soát khí thải: Động lực cho giao thông xanh

Ngày 28/11 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 43/2025/QĐ-TTg quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe ô tô tham gia giao thông đường bộ, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/3/2026.

Quyết định này quy định các mức khí thải đối với xe ô tô và phác thảo lộ trình chuyển đổi. Chẳng hạn, xe ô tô sản xuất từ năm 2022 phải áp dụng tiêu chuẩn khí thải là mức 4 (tương đương tiêu chuẩn Euro 4) từ 1/3/2026. Thậm chí, lộ trình còn đẩy nhanh tiến độ đối với hai đô thị lớn là Hà Nội và TP.HCM, nơi xe ô tô sản xuất từ năm 2022 sẽ áp dụng mức 5 (tương đương tiêu chuẩn Euro 5) từ ngày 1/1/2028.

Việc chuyển đổi phương tiện giao thông sang công nghệ sạch, giảm phát thải không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là nhiệm vụ quốc gia theo Chiến lược tăng trưởng xanh, đồng thời gắn với cam kết của Việt Nam tại COP26 về mục tiêu đạt phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.

Hiện nay, TP.HCM đang triển khai đồng bộ nhiều chương trình và chính sách để thúc đẩy giao thông xanh, phát triển phương tiện sử dụng năng lượng sạch, gắn với mục tiêu ứng phó biến đổi khí hậu và xây dựng đô thị bền vững. Các định hướng này bám sát chỉ đạo của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ và Thông tư của Bộ GTVT (nay là Bộ Xây dựng).

Bao gồm: Nghị định 08/2022/NĐ-CP (10/1/2022) quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường, trong đó có nội dung về phương tiện giao thông gây ô nhiễm và kiểm soát khí thải. Nghị định đồng thời khuyến khích phát triển phương tiện cơ giới sử dụng điện, phù hợp với chính sách ưu đãi môi trường quy định tại Điều 141 Luật Bảo vệ môi trường 2020.

Nghị định 05/2025/NĐ-CP (6/1/2025) sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 08/2022/NĐ-CP, tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về kiểm soát khí thải và chuyển đổi sang phương tiện xanh; Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn, xác lập mục tiêu giảm phát thải theo đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC).

Thông tư 53/2024/TT-BGTVT (15/11/2024) quy định phân loại phương tiện giao thông đường bộ và nhận diện xe sử dụng năng lượng sạch, năng lượng xanh, thân thiện môi trường; có hiệu lực từ 01/01/2025.

TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2030 kiểm soát hiệu quả khí thải giao thông, giảm 90% lượng chất ô nhiễm không khí tăng thêm, hướng tới cải thiện chất lượng sống và sức khỏe người dân.

Bài toán chuyển đổi xanh của ngành vận tải

Theo số liệu của Cục đăng kiểm (2022) và khảo sát doanh nghiệp vận tải (2024), TP.HCM có 271.700 xe tải và tổng di chuyển bình quân 30.000km/năm/xe. Phát thải khí nhà kính từ hoạt động GTVT năm 2024 (tại khu vực nghiên cứu) cho thấy, hoạt động xe tải đóng góp tới 38% tổng lượng phát thải CO2.

Những con số này cho thấy nhóm phương tiện vận tải hàng hóa – dù chiếm tỷ lệ nhỏ hơn so với xe máy – lại là nguồn phát thải lớn nhất, và vì vậy cũng là trọng tâm phải chuyển đổi nếu TP.HCM muốn đạt được các mục tiêu khí thải theo cam kết quốc gia và quốc tế.

Trao đổi với PV Báo Xây dựng, ông Bùi Văn Quản, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hàng hóa TP.HCM, cho rằng chuyển đổi xanh là xu hướng tất yếu và đúng đắn vì khí thải giao thông ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người dân. Tuy nhiên, doanh nghiệp vận tải đang chịu "tác động kép": vừa phải giảm phát thải, vừa gánh chi phí đổi mới phương tiện.

Theo ông Quản, việc chuyển từ xe xăng dầu sang xe điện hiện quá tốn kém. Doanh nghiệp mong muốn có giải pháp công nghệ giúp giảm phát thải mà không phải thay toàn bộ phương tiện, tránh "xóa sổ" khối tài sản lớn đang vận hành. Ông cũng lưu ý nhiều giải pháp hiện nay chỉ phù hợp cho xe đời mới, trong khi đội xe vận tải có số lượng lớn xe cũ. Vì vậy cần nghiên cứu thiết bị hỗ trợ riêng cho nhóm phương tiện này.

Ngoài ra, ông cũng mong muốn có lộ trình rõ ràng theo từng loại xe, tránh thay đổi đột ngột gây khó cho doanh nghiệp. Các chính sách và giải pháp kỹ thuật phải triển khai từng bước, kèm cơ chế hỗ trợ tài chính để người dân và doanh nghiệp có thể tiếp cận.

Mặc dù chịu nhiều áp lực nhưng doanh nghiệp vận tải không đứng ngoài tiến trình chuyển đổi xanh. Và để hỗ trợ cho quá trình này, Chính phủ, các bộ ngành đã đưa ra nhiều điều chỉnh chính sách nhằm giảm bớt gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp.

Trong đó, đáng chú ý là quy định miễn kiểm định lần đầu đối với xe cơ giới mới theo Thông tư 08/2023/TT-BGTVT và kéo giãn chu kỳ kiểm định, giúp giảm chi phí và thời gian cho chủ phương tiện. Đối với nhóm xe đang khai thác, việc cải tạo – nâng cấp phương tiện cũng được tạo điều kiện thông qua Thông tư 85/2014/TT-BGTVT và Thông tư 42/2018/TT-BGTVT, cho phép doanh nghiệp áp dụng các giải pháp kỹ thuật để giảm phát thải mà không phải thay toàn bộ đội xe.

Những điều chỉnh này cho thấy Nhà nước không chỉ ban hành lộ trình siết khí thải, mà đồng thời chủ động mở ra các cơ chế hỗ trợ, giúp doanh nghiệp có thêm lựa chọn phù hợp với năng lực tài chính. Đây cũng là yêu cầu thiết thực trong bối cảnh ngành vận tải đang đối mặt "tác động kép" như Hiệp hội Vận tải hàng hóa TP.HCM nêu: vừa phải đáp ứng tiêu chuẩn môi trường, vừa gồng mình đảm bảo chi phí vận hành.

Chuyển đổi xanh là một cuộc chiến phải thắng

Đó là thông điệp được nhấn mạnh tại Diễn đàn Kinh tế Xanh (GEF) 2025 do EuroCham Việt Nam và Cục Xúc tiến Thương mại, Bộ Công thương phối hợp tổ chức sáng 27/11 tại Hà Nội.