23 chính sách đặc thù đầu tư phát triển hệ thống đường sắt

Sáng 16/6, thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày tờ trình dự án Luật Đường sắt (sửa đổi).

Trong đó, đã luật hóa nội dung dự thảo Nghị quyết các cơ chế, chính sách đặc thù để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt vào 20 Điều của dự thảo Luật. Trong số 23 chính sách đặc thù tại dự thảo Nghị quyết, có 4 chính sách quy định tại dự thảo Luật đã trình trước đó.

Đáng chú ý, dự thảo Luật bổ sung quy định khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Bổ sung các ưu đãi tín dụng cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt; ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt.

Tổ chức, cá nhân trong nước tham gia dự án đường sắt còn được miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất được nhưng không đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án. Bao gồm: máy móc, thiết bị, phụ tùng thay thế, phương tiện giao thông đường sắt, vật tư dùng để chế tạo máy móc, thiết bị hoặc để chế tạo linh kiện chi tiết, bộ phận rời, phụ tùng của máy móc, vật tư cho xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt.

Dự thảo Luật dành riêng một chương quy định về đầu tư xây dựng đường sắt trên cơ sở bổ sung 18 chính sách trong dự thảo Nghị quyết đã được cấp có thẩm quyền thống nhất chủ trương như: Điều chỉnh quy hoạch; Huy động nguồn lực và bố trí vốn; Trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt; Quản lý hợp đồng; Quản lý chi phí đầu tư; Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; Bãi đổ thải và khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng; Phát triển khoa học, công nghệ và đào tạo phát triển nguồn nhân lực; Phát triển công nghiệp và chuyển giao công nghệ; Đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài Nhà nước...

Cụ thể, dự thảo Luật quy định trường hợp việc lập, thẩm định, phê duyệt dự án có nội dung khác với quy hoạch có liên quan không phải thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch; sau khi dự án được phê duyệt, các quy hoạch có liên quan phải được kịp thời rà soát, điều chỉnh, cập nhật và công bố.

"Quy định này vừa đáp ứng được yêu cầu về tiến độ thực hiện dự án mà vẫn bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong hệ thống quy hoạch", Bộ trưởng nói.

Về huy động nguồn lực và bố trí vốn, bổ sung quy định giao Thủ tướng Chính phủ quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn như phát hành trái phiếu Chính phủ, vốn hỗ trợ phát triển chính thức, vốn vay ưu đãi nước ngoài, nguồn tăng thu tiết kiệm chi… cho đầu tư phát triển các dự án đường sắt.

Đồng thời, cho phép UBND cấp tỉnh được quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, chỉ tiêu sử dụng đất để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất khu vực TOD.

Về trình tự, thủ tục đầu tư dự án đường sắt, bổ sung quy định cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư được quyết định phân chia dự án thành các dự án thành phần, tiểu dự án trong quá trình lập dự án đầu tư xây dựng.

Các dự án đường sắt đô thị, dự án theo mô hình TOD không phải thực hiện thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư và các thủ tục khác có liên quan đến quyết định chủ trương đầu tư.

UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh dự án trong trường hợp dự án phát sinh thay đổi về mục tiêu, địa điểm, vượt mức vốn đầu tư.

Để giải quyết vướng mắc thực tiễn trong quá trình tính toán xác định chi phí đối với những công trình, hạng mục, thiết bị mà Việt Nam chưa có, dự thảo Luật bổ sung quy định được áp dụng hệ thống định mức, giá xây dựng công trình, suất vốn đầu tư, mức chi phí, dữ liệu về chi phí do các tổ chức trong nước, nước ngoài công bố hoặc của dự án tương tự trong nước, nước ngoài và được quy đổi về thời điểm tính toán.

Mặt khác, nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án, dự thảo Luật bổ sung quy định cho phép UBND cấp tỉnh được áp dụng chỉ định thầu đối với các gói thầu thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; cấp phép, điều chỉnh trữ lượng, kéo dài thời hạn, nâng công suất khai thác, bổ sung mỏ khoáng sản theo nhu cầu của dự án với trình tự, thủ tục đơn giản; được quyết định thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư khu vực bãi đổ chất thải rắn và bàn giao mặt bằng cho nhà thầu để thực hiện...

Bổ sung quy định các doanh nghiệp tham gia cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt theo Danh mục do Thủ tướng Chính phủ quyết định được bảo đảm đầu ra theo cơ chế đặt hàng khi đáp ứng các tiêu chí theo quy định của Chính phủ. Chủ đầu tư, nhà thầu phải ưu tiên sử dụng hàng hóa, dịch vụ mà trong nước có thể sản xuất, cung cấp…

Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, sau khi rà soát, Chính phủ đề xuất các chính sách đặc thù chỉ áp dụng cho đầu tư xây dựng dự án đường sắt quan trọng quốc gia, dự án đường sắt do Quốc hội quyết định chủ trương.

Ngoài ra, để bảo đảm đáp ứng yêu cầu về tiến độ đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, Chính phủ đề nghị các quy định bổ sung mới vào dự thảo Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, các quy định còn lại của Luật Đường sắt (sửa đổi) sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026.

Tăng cường giám sát, công khai khi áp dụng chính sách đặc thù

Thẩm tra bổ sung nội dung trên, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cho biết, Ủy ban thống nhất đề nghị thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 9.

Ủy ban cũng thống nhất cao với chủ trương cần có cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư hệ thống đường sắt Việt Nam. Tuy nhiên, để thể chế hóa chủ trương của Đảng và luật hóa các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đã được quy định trong các Nghị quyết của Quốc hội về đầu tư phát triển một số công trình đường sắt cụ thể, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt này theo hướng giới hạn phạm vi, đối tượng được áp dụng; bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, phổ quát, bền vững của hệ thống pháp luật; tăng cường giám sát, công khai, minh bạch thông tin; có chế tài phù hợp.

Về quy định trao quyền chủ động về vốn cho các chủ thể quy định trong dự thảo Luật, đề nghị cần rà soát bổ sung quy định giới hạn cơ chế, chỉ áp dụng khi chứng minh hiệu quả vượt trội; giới hạn mức huy động ở ngưỡng an toàn, có giám sát, bảo đảm an toàn tài chính; trách nhiệm rõ ràng; điều kiện và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro.

Ủy ban thống nhất với yêu cầu Luật có hiệu lực sớm, tạo cơ sở pháp lý khẩn trương triển khai đầu tư các dự án đường sắt.

Tuy nhiên, nếu quy định một số cơ chế, chính sách có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 thì chưa phù hợp với quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và gây chồng chéo trong áp dụng pháp luật.

Do đó, đề nghị cân nhắc hiệu lực thi hành, sửa đổi các quy định chuyển tiếp, bảo đảm khả thi và sớm ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành.