Tăng tính chủ động, tránh dàn trải, manh mún

Sáng 5/12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.

Một trong những vấn đề nhiều đại biểu quan tâm góp ý là phân cấp, phân quyền về địa phương.

Từ thực tiễn thực hiện triển khai Chương trình mục tiêu giai đoạn 2021-2025 ở địa phương, đại biểu Hà Sỹ Huân (đoàn Thái Nguyên) phân tích, dự thảo Nghị quyết đã phân cấp cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định phân bổ nguồn lực và tổ chức thực hiện chương trình. Nhưng thực tiễn cho thấy việc phân cấp này còn rườm rà về thủ tục, mất nhiều thời gian, thiếu tính chủ động của cơ sở và khó tránh khỏi tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún.

Hiện nay, với chính quyền hai cấp, cấp xã trực tiếp quản lý địa bàn, nắm rõ đối tượng, điều kiện văn hóa, địa hình, sinh kế của địa phương.

Do đó, để thực hiện phương châm "người dân làm chủ" và tăng hiệu quả đầu tư cơ sở, đại biểu đề nghị xem xét điều chỉnh phân cấp triệt để cho HĐND và UBND cấp xã, được quyết định danh mục, kế hoạch triển khai thực hiện mô hình phù hợp theo thứ tự ưu tiên từng giai đoạn; quyết định lồng ghép, phối hợp hoặc đồng bộ hợp phần, nguồn vốn của chương trình và dự án trên địa bàn.

Còn cấp tỉnh giữ vai trò định hướng, kiểm tra, giám sát, hỗ trợ kỹ thuật và thủ tục hành chính.

Cùng ý kiến, đại biểu Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) đề nghị phân quyền mạnh cho địa phương trong lựa chọn danh mục dự án, nhất là các dự án nhỏ, có tính chất kỹ thuật đơn giản.

Đồng thời, cần đơn giản hóa quy trình đầu tư, quy định rõ trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu và cơ chế đánh giá, xử lý các trường hợp chậm trễ.

Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị có "vùng an toàn pháp lý" để cán bộ dám nghĩ, dám làm, phù hợp với tinh thần chỉ đạo về bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo.

Còn đại biểu Hồ Thị Minh (đoàn Quảng Trị) chỉ ra những năm gần đây thiên tai, bão lụt, sạt lở rất nhiều nhưng Chương trình giai đoạn 2026-2035 chưa có tiểu dự án riêng biệt như hỗ trợ tái định cư, định canh, xen ghép để ứng phó với biến đổi khí hậu ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và xung yếu.

Đại biểu đề nghị cần giao quyền hạn cho Chủ tịch UBND địa phương thực hiện các vấn đề cấp bách để khắc phục hậu quả thiên tai bằng cơ chế riêng, không cần thông qua quy trình phức tạp của Luật Đầu tư công như hiện nay.

Vùng "lõi nghèo" khó cân đối vốn

Một vấn đề khác nhiều đại biểu quan tâm là cơ cấu nguồn vốn và cơ chế phân bổ thực hiện chương trình.

Đại biểu Hà Sỹ Huân cho hay, dự thảo Nghị quyết quy định, tổng vốn Nhà nước hỗ trợ cho chương trình giai đoạn 2026-2030 là 500.000 tỷ đồng. Trong đó, vốn ngân sách Trung ương là 100.000 tỷ đồng (chiếm 20%), ngân sách địa phương là 400.000 tỷ đồng (chiếm 80%).

Theo ông Huân, cơ cấu này thể hiện tỉ trọng ngân sách trung ương chưa tương xứng với vai trò chủ đạo. Trong khi đó, tỉ lệ đối ứng của địa phương là khá cao, khiến gánh nặng tài chính dồn chủ yếu ở địa phương, tạo áp lực lớn cho các tỉnh khó khăn.

Thực tiễn cho thấy vùng "lõi nghèo" của nước ta hiện nay chủ yếu là vùng đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, năng lực ngân sách của các địa phương thường có quy mô nhỏ, không đủ để gánh tỉ trọng là 80% như dự thảo hiện nay đề xuất.

Do đó, đại biểu đề nghị cần rà soát, làm rõ khả năng cân đối của nguồn ngân sách Trung ương và xem xét điều chỉnh cơ cấu vốn để đảm bảo ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, cả về tỉ trọng và tính dẫn dắt trong thực hiện chương trình.

Cùng quan tâm về bố trí vốn, đại biểu Mai Văn Hải (đoàn Thanh Hóa) cho rằng trong điều kiện sáp nhập tỉnh, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, quy mô tỉnh, quy mô các xã đều lớn hơn nhiều so với trước đây.

Nhu cầu vốn đầu tư cho cơ sở hạ tầng và việc hoàn thiện tiêu chí nông thôn mới sau sắp xếp là rất lớn trong khi nhiều tỉnh miền núi, xã miền núi còn nhiều khó khăn về ngân sách.

Vì vậy, đại biểu đề nghị tăng cân đối ngân sách trung ương và có các giải pháp để huy động nguồn vốn hợp pháp khác như nguồn vốn của doanh nghiệp, hợp tác xã, vốn của người dân trong thực hiện Chương trình mục tiêu.