Kiểm soát kỹ, tránh để địa phương vay nước ngoài lớn hơn khả năng cân đối

Sáng 3/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công. Góp ý cụ thể một số vấn đề trong dự án luật, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu phải bảo đảm tính minh bạch, công khai, chủ động và hiệu quả trong quản lý nợ công.

Về phân bổ và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài, dự thảo luật bổ sung quy định Chính phủ quy định các trường hợp cấp phát cho UBND tỉnh, đơn vị sự nghiệp công lập. Lãnh đạo Quốc hội đề nghị Chính phủ quy định chặt chẽ điều kiện, tỷ lệ cấp phát, đánh giá tác động đến ngân sách Trung ương, vì nếu không kiểm soát kỹ, địa phương có thể đề xuất vay nước ngoài lớn hơn khả năng cân đối.

Đồng thời, cần tăng cường cơ chế giám sát, chế tài, bảo đảm quản lý chặt chẽ và sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay cấp phát cho địa phương.

Ông dẫn thực tế cho thấy, nguồn vốn ODA luôn cần vốn đối ứng và bảo lãnh. Địa phương có điều kiện còn cân đối được, nhưng các tỉnh khó khăn gần như phải được Trung ương hỗ trợ 100%.

Do đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Bộ Tài chính cần có hướng dẫn cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi khi tiếp nhận và triển khai vốn ODA, bảo đảm phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương và địa phương.

Về phương thức cho vay lại vốn ODA, dự thảo bổ sung quy định ngân hàng thương mại thực hiện cho vay lại đối với đơn vị sự nghiệp công lập theo phương thức cơ quan cho vay không chịu rủi ro tín dụng; và cho vay lại đối với doanh nghiệp đầu tư các chương trình, dự án trong danh mục ưu tiên thì cơ quan cho vay chịu một phần rủi ro tín dụng. Chủ tịch Quốc hội đề nghị đánh giá kỹ tác động của quy định này.

"Nếu cho vay lại mà không chịu rủi ro tín dụng có thể dẫn tới thẩm định không chặt chẽ, tạo rủi ro lớn, dồn gánh nặng lên cơ quan Nhà nước. Thực tế đã có trường hợp ngân hàng cho vay lại thiếu trách nhiệm trong giám sát, ảnh hưởng khả năng trả nợ, an toàn nợ công, thậm chí vay khoản này nhưng lại dùng cho việc khác", ông nói.

Chủ tịch Quốc hội cho rằng, cần quy định rõ trong luật hoặc nghị định sau này: Nếu xảy ra rủi ro, trách nhiệm của ngân hàng thương mại được quy định như thế nào và tỷ lệ chia sẻ rủi ro là bao nhiêu, được xác định trên cơ sở nào.

Về vay và trả nợ của chính quyền địa phương, dự thảo luật quy định, đối với việc phát hành trái phiếu chính quyền địa phương trong nước, UBND cấp tỉnh lập đề án, trình HĐND cấp tỉnh phê duyệt. Theo Chủ tịch Trần Thanh Mẫn, quy định này nhằm tăng quyền tự chủ cho địa phương, giảm thủ tục, rút ngắn thời gian, tạo điều kiện huy động vốn nhanh hơn cho các dự án.

Tuy nhiên, việc giao quyền cho HĐND phải nằm trong tổng mức vay đã được Quốc hội phê duyệt và trong hạn mức bội chi ngân sách địa phương để bảo đảm an toàn nợ công.

Lãnh đạo Quốc hội chỉ ra không nhiều địa phương phát hành được trái phiếu, chủ yếu là thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, còn lại các tỉnh nhỏ hầu như không thực hiện được. Do đó, theo ông, cần tiếp tục tập trung phát hành trái phiếu ở cấp Trung ương để Chính phủ điều tiết, phân bổ lại cho địa phương, bảo đảm tổ chức vay, khả năng trả nợ của chính quyền địa phương, tránh tình trạng Chính phủ phải trả thay.

Bộ Tài chính và Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội tiếp tục rà soát kỹ, hoàn thiện dự thảo Luật Quản lý nợ công sửa đổi, bảo đảm thuận lợi trong quản lý, điều hành nợ công thời gian tới, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, 5 năm qua, các chỉ số nợ đều thấp hơn giới hạn cho phép, nhưng vẫn cần tiếp tục quản lý chặt chẽ để củng cố niềm tin của nhà đầu tư và người dân.

Theo ông, nếu muốn phát triển phải vay nhiều nguồn, ví dụ dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có tổng mức đầu tư dự kiến 67 tỷ USD, các tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM, tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai… đều cần vay và huy động nhiều nguồn vốn.

Do đó, việc sửa Luật Quản lý nợ công cần được rà soát tổng thể, bảo đảm hài hòa giữa vay của Trung ương và địa phương, để vừa phát triển hạ tầng, vừa giữ an toàn nợ công, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng hai con số đến năm 2030 và tầm nhìn 2045.

Chỉ khi rút ngắn được thời gian, các khoản vay ODA mới phát huy hiệu quả

Phát biểu sau đó, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng làm rõ ý kiến băn khoăn về việc nếu công ty con được vay mà công ty mẹ không chịu trách nhiệm sẽ phát sinh rủi ro.

Ông Nguyễn Văn Thắng cho biết, các khoản vay ODA chủ yếu dành cho tập đoàn, tổng công ty Nhà nước.

"Các doanh nghiệp này có năng lực, chủ động trong hoạt động kinh doanh, nên nếu được trực tiếp đề xuất và chịu trách nhiệm, thủ tục sẽ nhanh gọn hơn. Dù vậy, vẫn cần nghiên cứu kỹ để bảo đảm công ty mẹ có trách nhiệm giám sát, đồng thời giảm thiểu thủ tục nội bộ của từng doanh nghiệp", Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nói.

Về vay vốn ODA nói chung, theo ông, vốn ODA có rất nhiều tác động tích cực tới phát triển kinh tế, nhưng cũng tồn tại khó khăn.

Lãnh đạo Bộ Tài chính nói, thông thường, khi không thể có ngân sách Nhà nước, địa phương hoặc bộ ngành mới đồng ý nhận vốn ODA, bởi thời gian thủ tục dài, phần ngân sách đối ứng lớn khiến nhiều địa phương khó đáp ứng.

Khó khăn lớn nhất trong triển khai các dự án ODA hiện nay là thời gian vay vốn quá dài. Từ khâu đề xuất, đàm phán, chuẩn bị hồ sơ dự án đến khi ký kết hiệp định và giải ngân đều mất rất nhiều thời gian. Thực tế, nhiều dự án sau khi ký hiệp định phải mất một nửa thời gian hiệu lực mới bắt đầu giải ngân, thậm chí có dự án kết thúc hiệp định mà vẫn chưa giải ngân hết vốn.

"Khi đó lại phải đàm phán kéo dài, mất thêm thời gian, trong khi không ít trường hợp nhà tài trợ không đồng ý gia hạn, khiến dự án dang dở, phải chuyển đổi hình thức hoặc tìm nguồn vốn khác để tiếp tục triển khai. Đây là tồn tại lớn đối với nguồn vốn ODA", Bộ trưởng Bộ Tài chính nêu.

Tư lệnh ngành Tài chính thông tin, thời gian qua, bộ rất quyết liệt xử lý vấn đề này. Ông trực tiếp làm việc với Giám đốc Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam và những tổ chức tài trợ lớn, đề nghị cung cấp dữ liệu về thời gian trung bình từ khâu khởi động đến ký kết và giải ngân một khoản vay.

"Họ cho biết bình quân mất khoảng 12 tháng, với một số dự án đặc thù là 14 tháng. Nếu chúng ta đạt được tiến độ như vậy thì rất quý, bởi thực tế hiện nay thường kéo dài gấp đôi, thậm chí gấp ba lần", ông Nguyễn Văn Thắng nói.

Bộ Tài chính đã báo cáo Chính phủ và đề xuất sửa đổi Nghị định về ODA theo hướng rút ngắn thời gian xử lý: Các khoản vay thông thường phải hoàn tất thủ tục để ký hiệp định trong 12 tháng, chỉ những trường hợp đặc biệt phức tạp mới kéo dài tối đa 14 tháng.

"Chỉ khi rút ngắn được thời gian, các khoản vay ODA mới phát huy hiệu quả", ông Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.

Phân cấp địa phương duyệt phát hành trái phiếu, rút ngắn thời gian huy động vốn dự án

Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội nhất trí phân cấp cho UBND cấp tỉnh báo cáo HĐND cấp tỉnh phê duyệt Đề án phát hành trái phiếu nhằm tăng quyền tự chủ cho địa phương, giảm thủ tục, tạo điều kiện để địa phương huy động vốn dự án nhanh hơn.