Hoàn thiện khung pháp lý, "mở khóa" năng lực vùng trời

Trong bối cảnh lưu lượng hàng không tăng nhanh, công nghệ quản lý bay toàn cầu chuyển mạnh sang nền tảng số và yêu cầu hội nhập quốc tế ngày càng cao, việc sửa đổi Nghị định 125/2015/NĐ-CP và Thông tư 19/2017/TT-BGTVT được xem là bước đi cần thiết để hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực điều hành bay của Việt Nam, hướng tới mô hình quản lý không lưu hiện đại, an toàn và hiệu quả.

Hai văn bản hiện là "xương sống" pháp lý trong công tác quản lý và bảo đảm hoạt động bay, song nhiều quy định đã bộc lộ hạn chế so với thực tiễn khai thác và chuẩn mực quốc tế mới của ICAO.

Nghị định 125/2015/NĐ-CP được ví như "khung cứng" cho hệ thống quản lý bay quốc gia, quy định toàn bộ các nguyên tắc về tổ chức và sử dụng vùng trời, cấp phép bay, phối hợp quản lý bay dân dụng - quân sự, cùng cơ chế điều hành hoạt động bay tại cảng hàng không, sân bay và các khu vực đặc biệt.

Trong khi đó, Thông tư 19/2017/TT-BGTVT là "khung mềm" hướng dẫn triển khai chi tiết các dịch vụ bảo đảm hoạt động bay, bao gồm ATS (dịch vụ không lưu), ATFM (quản lý luồng không lưu), CNS (thông tin - dẫn đường - giám sát), MET (khí tượng hàng không), AIS/AIM (thông tin hàng không) và SAR (tìm kiếm cứu nạn). Thông tư cũng cụ thể hóa quy tắc bay IFR/VFR (bay bằng thiết bị/bằng mắt), giá trị phân cách, cơ chế hiệp đồng dân sự - quân sự và yêu cầu triển khai hệ thống quản lý an toàn - SMS trong toàn bộ hoạt động bay.

Tuy nhiên, theo Cục Hàng không Việt Nam, sau thời gian triển khai áp dụng, khung pháp lý này cần được sửa đổi, bổ sung, cập nhật toàn diện để phù hợp với thực tiễn mới.

Sửa đổi để bắt kịp công nghệ và bảo đảm hiệu quả khai thác

Trao đổi với phóng viên Báo Xây dựng, ông Nguyễn Mạnh Kiên, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam (VATM) cho biết: Trong quá trình góp ý sửa đổi các văn bản pháp lý nền tảng này, VATM đã tập trung vào các giải pháp then chốt nhằm nâng cao năng lực điều hành bay, đáp ứng tốc độ tăng trưởng nhanh chóng của hàng không và hội nhập quốc tế.

Có 5 đề xuất chính. Cụ thể, gồm: một là tiếp tục làm rõ và triển khai hiệu quả nguyên tắc "Sử dụng vùng trời linh hoạt" (FUA). Đây là giải pháp cốt lõi để tối ưu hóa việc sử dụng không phận quốc gia, cân bằng linh hoạt giữa nhu cầu khai thác bay dân dụng ngày càng tăng và nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc phòng. Việc làm rõ cơ chế phối hợp sẽ giúp khai thác hiệu quả hơn các đường bay, giảm bớt các phân vùng hạn chế, bay vòng, bay chờ.

Thứ hai, triển khai áp dụng các phương thức bay dựa trên tính năng dẫn đường (PBN - Performance-Based Navigation) một cách hiệu quả. Việc luật hóa và tiêu chuẩn hóa PBN là yêu cầu bắt buộc của ICAO. Điều này cho phép thiết kế các đường bay thẳng hơn, ngắn hơn, giảm đáng kể tiêu hao nhiên liệu, khí thải ra môi trường và tăng cường độ an toàn, đặc biệt là tại các khu vực sân bay có mật độ bay cao.

Thứ ba, quy định rõ nét về nghiệp vụ "Quản lý luồng không lưu" (ATFM). Trong bối cảnh mật độ bay ngày càng dày đặc, nguy cơ tắc nghẽn cả trên trời và dưới đất là hiện hữu. ATFM là công cụ thiết yếu để quản lý, điều hòa và đảm bảo luồng không lưu được thông suốt, an toàn và hiệu quả. Việc quy định rõ ràng về ATFM sẽ tạo hành lang pháp lý cho việc áp dụng các biện pháp điều tiết một cách công bằng, minh bạch, giảm thiểu việc tàu bay phải bay chờ, xếp hàng cất/hạ cánh.

Thứ tư, việc phối hợp điều hành hoạt động bay. Cần chi tiết hóa cơ chế phối hợp giữa các cơ sở điều hành bay, giữa cơ sở điều hành bay với các đơn vị liên quan tại cảng hàng không, và đặc biệt là cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý bay trong khu vực và quốc tế để đảm bảo tính đồng nhất, liền mạch.

Thứ năm, phân cách bay giữa tàu bay quân sự và tàu bay dân dụng. Đề xuất các quy định về phân cách phải phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế (ICAO) nhưng cũng phải đáp ứng các yêu cầu đặc thù của hoạt động quân sự, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho mọi hoạt động bay trong vùng trời trách nhiệm.

Việc Cục Hàng không Việt Nam đồng loạt rà soát, sửa đổi các Nghị định và Thông tư nền tảng trong lĩnh vực hàng không cho thấy, quyết tâm xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch, đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý bay, đồng thời củng cố năng lực cạnh tranh quốc gia trong khu vực hàng không Đông Nam Á.

"Chúng tôi khẳng định chủ trương cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính là hoàn toàn đúng đắn và mang lại tác động tích cực cho lĩnh vực hàng không", ông Kiên nhấn mạnh.

Theo ông, đối với hệ thống thiết bị kỹ thuật chuyên ngành bảo đảm hoạt động bay - vốn là hệ thống đòi hỏi độ chính xác, tin cậy và an toàn tuyệt đối - các nội dung cắt giảm chỉ hướng đến việc giảm thời gian giải quyết thủ tục hành chính của cơ quan có thẩm quyền cấp phép (ví dụ: giảm thời gian thẩm định hồ sơ, thời gian chờ cấp phép...).

"Với đặc thù thiết bị và dịch vụ bảo đảm hoạt động bay (CNS/ATM, AIM, MET, SAR) đòi hỏi độ tin cậy và an toàn tuyệt đối, không có bất kỳ nới lỏng nào đối với yêu cầu kỹ thuật và an toàn; không có sự cắt giảm hay nới lỏng nào đối với các tiêu chuẩn kỹ thuật. Các nghĩa vụ phải tuân thủ, đáp ứng của Nhà cung cấp dịch vụ (như VATM) để bảo đảm an toàn, đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật và tiêu chuẩn quốc tế của ICAO vẫn giữ nguyên", Phó Tổng giám đốc VATM Nguyễn Mạnh Kiên cho hay.