Bổ sung chính sách, ưu đãi đặc biệt cho ngành đường sắt

Theo Bộ Xây dựng, Dự thảo Luật đã được Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội thẩm tra và Bộ trưởng Bộ Xây dựng báo cáo tại Kỳ họp Quốc hội ngày 27/5/2025.

Đồng thời, Bộ cũng đã xây dựng Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt, trên cơ sở chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Chính trị.

Một điểm nổi bật là các cơ chế, chính sách tại dự thảo Nghị quyết đã được đưa vào một chương riêng trong Dự thảo Luật, giúp thống nhất khung pháp lý. Dự thảo Luật mới gồm 4 chương với 84 điều, trong đó bổ sung và chỉnh lý các chính sách ưu đãi đã từng áp dụng cho các dự án cụ thể trước đây.

Trong chương về những quy định chung, đã bổ sung quy định ưu đãi tín dụng cho tổ chức kinh doanh đường sắt tại các địa bàn kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn.

Ngoài ra, doanh nghiệp đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh hạ tầng đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp; Miễn thuế nhập khẩu với hàng hóa, thiết bị không sản xuất được trong nước hoặc không đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật dự án; Miễn thuế với vật tư, linh kiện dùng để chế tạo thiết bị, phụ tùng cho đường sắt.

Cụ thể hóa các chính sách đặc thù trong đầu tư xây dựng đường sắt

Chương về đầu tư xây dựng đường sắt gồm 26 điều, luật hóa 22 chính sách quan trọng trong dự thảo Nghị quyết đã được Bộ Chính trị thông qua, tập trung vào: Quy hoạch, vốn đầu tư, thủ tục đầu tư, giải phóng mặt bằng, phát triển công nghiệp và nguồn nhân lực.

Một số chính sách quan trọng gồm: Đa dạng hóa nguồn vốn: Giao Thủ tướng Chính phủ quyết định sử dụng các nguồn vốn như phát hành trái phiếu, vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài, tăng thu - tiết kiệm chi...

Khai thác quỹ đất vùng phụ cận nhà ga nhằm tạo nguồn lực tài chính tái đầu tư cho đường sắt; Cho phép UBND cấp tỉnh quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, sử dụng đất trong khu vực phát triển định hướng giao thông (TOD).

Một nhóm chính sách khác nhắm đến việc rút gọn thủ tục đầu tư, phân quyền mạnh mẽ hơn cho địa phương và các cấp quyết định. Theo đó, cho phép chia dự án thành các dự án thành phần mà không phải tuân thủ đầy đủ quy định của Luật Xây dựng.

Các dự án đường sắt đô thị (bao gồm TOD) không cần thực hiện thủ tục thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư như luật đầu tư hiện hành. UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh dự án trong nhiều trường hợp thay đổi so với phê duyệt ban đầu.

Đáng chú ý, dự án có thể sử dụng thiết kế FEED thay cho thiết kế cơ sở. Các công trình đường sắt không bắt buộc phải thi tuyển phương án kiến trúc, và được phép thực hiện các bước chuẩn bị đầu tư song song như chuyển mục đích sử dụng rừng, tạm sử dụng đất rừng.

Dự thảo cũng cho phép chỉ định thầu đối với nhiều gói thầu đường sắt quan trọng, đặc biệt là trong các dự án xây dựng tổ hợp công nghiệp, chuyển giao công nghệ. Trong một số trường hợp, chủ đầu tư không phải tuân thủ quy định bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu đối với nhà thầu lập báo cáo khả thi, thiết kế kỹ thuật…

Huy động vốn ngoài Nhà nước, đảm bảo lợi ích quốc gia

Thể chế hóa Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, Dự thảo Luật quy định khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài Nhà nước. Nhà nước sẽ đảm bảo toàn bộ chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Tuy nhiên, nhà đầu tư không được chuyển nhượng dự án hoặc tài sản sau đầu tư cho nhà đầu tư nước ngoài, nhằm đảm bảo quốc phòng - an ninh.

Sau khi hết thời hạn hoạt động, nhà đầu tư phải bàn giao tài sản cho Nhà nước mà không được bồi hoàn.

Nhằm ngăn ngừa tham nhũng, lãng phí, Dự thảo Luật quy định rõ trách nhiệm giám sát của các cơ quan Nhà nước. Việc lựa chọn nhà đầu tư, nhà thầu các gói thầu EPC, EC, EP có sự tham gia của đại diện các bộ ngành như: Quốc phòng, Công an, Tài chính, Kiểm toán, Thanh tra Chính phủ…

Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm kiểm toán hồ sơ tổng mức đầu tư trước khi phê duyệt.

Nhằm đảm bảo tiến độ các dự án trọng điểm, Bộ Xây dựng đề xuất một số nội dung trong Dự thảo Luật có hiệu lực sớm.

Cụ thể, các quy định về đầu tư xây dựng đường sắt có hiệu lực từ 1/7/2025. Các quy định còn lại có hiệu lực từ 1/1/2026.

Bên cạnh đó, đề xuất phân quyền từ Chính phủ cho Bộ trưởng Bộ Xây dựng trong một số nhiệm vụ then chốt như: phê duyệt quy hoạch mạng lưới đường sắt, quyết định kết nối ray với đường sắt nước ngoài, quản lý tài sản hạ tầng quốc gia…

Tổng kết, Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) thể hiện quyết tâm xây dựng hành lang pháp lý đột phá cho phát triển ngành đường sắt Việt Nam, từ cơ chế ưu đãi, thu hút đầu tư đến cải cách thủ tục hành chính và tăng cường giám sát hiệu quả. Đây là bước đi chiến lược nhằm hiện thực hóa mục tiêu phát triển mạng lưới đường sắt hiện đại, đồng bộ, đáp ứng nhu cầu vận tải bền vững trong dài hạn.

Tạo khung pháp lý cho công nghiệp đường sắt: Hướng tới tự chủ và chuyển giao công nghệ

Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến góp ý với Dự thảo Nghị định Quy định về giao nhiệm vụ, đặt hàng và tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp được giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt.