Ngày 23/9, UBND TP.HCM tổ chức Hội thảo “Nâng cao năng lực triển khai định hướng giao thông công cộng (TOD) và lễ ký kết Bản ghi nhớ hợp tác giữa UBND TP.HCM với Bộ Ngoại giao và Phát triển, Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ai-len”.

Giai đoạn bản lề phát triển siêu đô thị

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Bùi Xuân Cường, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM cho biết, TP.HCM đang ở thời điểm bản lề của quá trình phát triển khi vừa hợp nhất với tỉnh Bình Dương và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, mở rộng không gian lên hơn 6.700km², dân số khoảng 14 triệu người.

Với tầm vóc mới, TP xác định mục tiêu trở thành siêu đô thị tầm khu vực, trung tâm tài chính, thương mại, logistics, công nghiệp công nghệ cao và du lịch biển quy mô khu vực, đóng vai trò then chốt trong mạng lưới kinh tế và sáng tạo quốc gia và khu vực.

Đồng thời, với lợi thế có đủ 5 loại hình giao thông gồm đường bộ, đường sắt, hàng không, đường biển và đường thủy, TP cũng đang từng bước khẳng định và củng cố vị thế là một trung tâm quan trọng, kết nối liên vùng với cả nước, với khu vực và thế giới, mở ra nhiều cơ hội hợp tác và phát triển.

Trong bối cảnh đó, TP.HCM xác định mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng (TOD) là chiến lược chủ chốt để xây dựng một siêu đô thị kết nối, thông minh và bền vững.

"Thành phố đang tập trung hoàn thiện hệ thống metro, với mục tiêu đến năm 2035 đưa vào vận hành 355km đường sắt đô thị theo Nghị quyết 188 của Quốc hội. Đồng thời, việc ban hành Nghị quyết 38 về phát triển các khu TOD là bước đi quan trọng nhằm giải quyết bài toán giao thông, thúc đẩy giao thương và nâng cao chất lượng sống", ông Cường nói.

Với hội thảo và việc ký kết Bản ghi nhớ hợp tác giữa UBND TP.HCM và Bộ Ngoại giao, Khối Thịnh vượng chung và Phát triển Vương quốc Anh, ông Cường đánh giá, đây là cột mốc quan trọng, mở ra tiềm năng hợp tác sâu rộng trong lĩnh vực quy hoạch, xây dựng và phát triển hạ tầng đô thị.

Thông qua sự kiện, TP sẽ tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt từ Vương quốc Anh, trong triển khai mô hình TOD: từ cơ chế tài chính, khung pháp lý đến lựa chọn mô hình phù hợp với điều kiện Việt Nam. Lãnh đạo TP.HCM kỳ vọng sự đồng hành của các đối tác quốc tế sẽ góp phần hiện thực hóa tầm nhìn “siêu kết nối” của thành phố trong tương lai gần.

Tại hội thảo, nhiều chuyên gia đã chia sẻ kinh nghiệm phát triển mô hình TOD tại Anh và một số quốc gia trên thế giới. Trong phiên thảo luận, các chuyên gia trong và ngoài nước cũng tập trung phân tích, mổ xẻ các giải pháp nhằm thúc đẩy triển khai các dự án TOD tại TP.HCM theo hướng nhanh chóng và bền vững.

3 giai đoạn phát triển TOD tại TP.HCM

Tại hội thảo, ông Võ Tuấn Thành, Ban Quản lý phát triển đô thị TP.HCM đã đưa ra kế hoạch phát triển TOD tại TP.HCM trong thời gian tới.

Theo đánh giá, thực trạng giao thông tại TP.HCM đang thường xuyên ùn tắc ở các trục vào trung tâm, cửa ngõ cảng, khu công nghiệp và các nút giao lớn, đặc biệt vào giờ cao điểm. Mật độ phương tiện cá nhân cao, xe máy vẫn chiếm chủ đạo, ô tô tăng nhanh gây áp lực lớn lên hạ tầng.

Bên cạnh đó, giao thông công cộng chưa hấp dẫn, xe buýt nhiều nhưng chậm, thiếu ổn định; metro chậm tiến độ, thiếu kết nối "last-mile" - đô thị bền vững, nơi giao thông thuận lợi và môi trường sống chất lượng hỗ trợ lẫn nhau; không gian đi bộ, xe đạp yếu, vỉa hè bị lấn chiếm, giao thông nhẹ không an toàn. Việc quản lý đỗ xe và giao nhận hàng hóa còn bất cập, gây cản trở giao thông...

TP.HCM đặt mục tiêu hình thành mạng lưới đường sắt đô thị và vùng làm trục xương sống giao thông, thúc đẩy tái cấu trúc đô thị theo mô hình TOD. Việc triển khai TOD sẽ ưu tiên các tuyến đường sắt đã đầu tư, có nhu cầu cao, khả năng liên kết vùng và các khu đất công hoặc đất thuê sắp hết hạn.

Thành phố định hướng phát triển TOD tại các khu vực có tiềm năng thu hồi giá trị đất cao (LVC) để tái đầu tư cho hạ tầng metro. Các dự án được triển khai theo phân kỳ, đảm bảo đồng bộ giữa phát triển giao thông và bất động sản, tạo dòng tiền và sức hút thị trường.

Kế hoạch triển khai theo 3 giai đoạn, gồm 5 năm đầu (từ 2025), 10 - 15 năm tiếp theo và 15-20 năm tiếp theo (hoàn thành hệ thống mạng lưới đường sắt). Cụ thể, giai đoạn 2025-2030 (5 năm đầu) sẽ tập trung tuyến metro số 1 (đã xây dựng), metro số 2 (chuẩn bị khởi công), tuyến nối dài metro 2 (Bến Thành - Thủ Thiêm - Long Thành), và Vành đai 3.

Giai đoạn này, TP sẽ vừa triển khai vừa học hỏi kinh nghiệm, mở rộng TOD về Bình Dương (cũ) để kết nối với sân bay Long Thành.

Trong giai đoạn 2030-2045 (10-15 năm tiếp theo), phát triển các tuyến metro 3, 4, 6 (để khép kín metro tạo điều kiện lưu thông nội đô); tuyến metro 2 nối dài đến Bình Dương cũ và tuyến metro Vũng Tàu cũ đến Long Thành, tạo mạng lưới kết nối TP.HCM (mới) với các địa phương lân cận.

Ở giai đoạn sau 2045 (trên 15 năm), TP sẽ hoàn thiện các tuyến metro số 5, 7, 8, 9, 10… hướng tới mạng lưới đường sắt đô thị hoàn chỉnh, khép kín, thuận tiện cho người dân toàn TP.HCM mở rộng.

"Trọng tâm trong 5 năm đầu tiên, TP.HCM sẽ tập trung nghiên cứu và phát triển TOD tại 3 tuyến chính: metro 1, metro 2 và Vành đai 3, với 11 vị trí trọng điểm như khu C30, khu vực quanh ga Phước Long, nông trường Dừa, khu 29ha phường Long Bình, khu số 8 Tân Hiệp, khu xung quanh ga Tân Kiên… Sau đó, sẽ bổ sung thêm các khu vực như Depot Tham Lương (metro 2) nhằm từng bước hình thành hệ sinh thái đô thị gắn với giao thông công cộng hiện đại", ông Thành cho biết.

Cũng theo ông Thành, dù hiện nay TP.HCM chưa có dự án TOD hoàn thiện để rút ra kinh nghiệm thực tiễn, nhưng thành phố đã hình thành tư duy chính sách và từng bước triển khai các bước thí điểm. Tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) đã đưa vào khai thác thương mại được xem là nền tảng quan trọng để triển khai mô hình TOD trong tương lai.

TP.HCM đã chọn một số vị trí cụ thể quanh các ga metro thuộc tuyến số 1, tuyến số 2 và vành đai 3 làm khu vực thí điểm TOD. Cách tiếp cận không triển khai tràn lan mà chọn lọc khu vực có tiềm năng để thử nghiệm được đánh giá là phù hợp với bối cảnh hiện nay.

Đồng thời, thành phố đang tập trung quy hoạch sử dụng đất quanh các nhà ga, hướng đến việc đấu giá, kêu gọi đầu tư, khai thác hiệu quả quỹ đất dọc theo tuyến metro nhằm tạo giá trị kinh tế - xã hội cao hơn.

Về năng lực, TP.HCM có một số nền tảng đáng ghi nhận: hạ tầng metro đang hình thành, đội ngũ nhân lực bắt đầu được đào tạo, học hỏi kinh nghiệm quốc tế và nguồn lực tài chính tư nhân dồi dào.

Tuy nhiên, để mô hình TOD được triển khai rộng khắp, thành phố cần giải quyết đồng bộ nhiều vấn đề như: Lập quy hoạch chi tiết kết nối đô thị - nhà ga; công tác giải phóng mặt bằng kịp tiến độ; xây dựng cơ chế tài chính minh bạch theo mô hình chia sẻ giá trị đất đai (LVC); thu hút đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP); ràng buộc trách nhiệm phát triển nhà ở xã hội trong các khu TOD.

Đặc biệt, cần thành lập một cơ quan chuyên trách quản lý và điều phối phát triển TOD, có thể là Ban Quản lý Phát triển đô thị thành phố.

Đại diện Ban Quản lý phát triển đô thị TP.HCM nhận định, TOD là mô hình tích hợp nhiều lĩnh vực: giao thông, quy hoạch, đất đai, tài chính, môi trường và an sinh xã hội. Nếu thiếu một đầu mối điều phối chung, các quyết định sẽ chậm trễ, chồng chéo và phát sinh chi phí cao - đây là bài học từ kinh nghiệm quốc tế. Do đó, hiệu quả phối hợp phụ thuộc vào việc phân định rõ quyền hạn và trách nhiệm giữa các cơ quan liên quan, bao gồm phê duyệt quy hoạch khu vực TOD, phối hợp GPMB khu vực TOD, lựa chọn nhà đầu tư chiến lược và triển khai các công cụ tài chính.

Metro số 2 sắp khởi công, TP.HCM rà soát quy hoạch TOD để mời gọi đầu tư

UBND TP.HCM yêu cầu các sở, ngành và địa phương liên quan khẩn trương rà soát, điều chỉnh quy hoạch phân khu tại các khu vực phát triển TOD dọc tuyến metro số 2, đặc biệt tại các vị trí có quỹ đất công lớn quanh 11 nhà ga và depot Tham Lương.