Nơi nuôi quân, che giấu cán bộ

Ngày 18/8, PV Báo Xây dựng ngược theo ngòi Vần, dưới chân núi Nả cùng tìm về ngôi nhà sàn cổ của cụ Trần Đình Khánh ở xã Việt Hồng.

Căn nhà lợp cọ, nằm bình yên giữa núi rừng, khó ai hình dung cách đây 80 năm từng là trung tâm căn cứ Chiến khu Vần - Hiền Lương, nơi thành lập Ban Cán sự Đảng liên tỉnh Phú Thọ - Yên Bái ngày 30/6/1945 và cũng là đại bản doanh của đội du kích Âu Cơ, chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám.

Tên tuổi cụ Trần Đình Khánh gắn liền với giai đoạn lịch sử hào hùng ấy. Từng là Chánh tổng Lương Ca, cụ có ruộng đồng, trâu bò, kho thóc dư dả, song điều đáng trân trọng là cụ đã hiến dâng tất cả cho cách mạng.

Trong "Tự thuật thành tích cách mạng" có xác nhận của cán bộ lão thành Ngô Minh Loan, cụ Khánh đã dành cả kho thóc 500 tấn cùng hàng chục con trâu, bò để nuôi cán bộ và đội du kích.

Ngôi nhà sàn của cụ trở thành nơi hội họp, trụ sở đầu tiên của Chiến khu Vần - Hiền Lương, nơi thành lập Ban Cán sự Đảng liên tỉnh Phú Thọ - Yên Bái ngày 30/6/1945.

Nhiều quyết định quan trọng, từ vận động tổng lý, lý trưởng đi theo Việt Minh đến việc bàn thảo các chiến dịch giải phóng, đều được đưa ra từ căn nhà này.

Trong căn nhà sàn giản dị dưới chân núi ở Trấn Yên, chúng tôi gặp ông Hoàng Cư (SN 1952), người đã nhiều năm gắn bó với di tích gắn tên tuổi cụ Trần Đình Khánh - Chánh tổng Lương Ca, một trong những nhân vật lịch sử đặc biệt của vùng đất Yên Bái.

Ông Cư chậm rãi kể: Ông Khánh vốn xuất thân là địa chủ, ruộng vườn rộng khắp cả tổng Lương Ca. Thế nhưng, khác với nhiều địa chủ cùng thời, ông Khánh sống hiền lành, không bóc lột, luôn quan tâm giúp đỡ dân nghèo.

Chính vì vậy, khi cách mạng về với đất này, ông sẵn sàng mở lòng, hiến ruộng đất, trâu bò và cả ngôi nhà của mình để làm "đại bản doanh" cho đội du kích Âu Cơ.

"Lúc ấy, cả vùng từ Việt Hồng, Việt Cường, Vân Hội, Hiền Lương, đến Lương Thịnh, Hưng Khánh… đều nằm dưới sự quản lý của cụ Khánh. Nhưng thay vì nắm quyền để cai quản, cụ đã chọn đi cùng cách mạng, nuôi dưỡng cán bộ từ chiến khu Việt Bắc sang hoạt động", ông Cư nhớ lại.

Theo lời kể, từ năm 1944 - 1945, ngôi nhà cụ Khánh trở thành nơi hội quân, nuôi giấu cán bộ kháng chiến. Ruộng đồng của cụ rộng rãi, trâu bò, thóc gạo đủ đầy, dân làng góp sức, tất cả dồn cho đội du kích.

Từ đây, nhiều trận đánh quan trọng đã nổ ra, đồn Pháp phải rút, vùng đất Vần - Hiền Lương trở thành căn cứ kháng chiến sôi động.

"Ngày ấy, dưới gốc cây vải, đình Trung trong làng là nơi tế cờ, hội quân. Tinh thần cách mạng dâng lên như lửa cháy, từ Vần - Hiền Lương mà lan ra Nghĩa Lộ, rồi tới Điện Biên", ông Cư xúc động kể.

Người dân (Trấn Yên, tỉnh Yên Bái cũ) khi đó không nhiều, chỉ vài chục nóc nhà, nhưng đều hết lòng theo cách mạng. Ai có gì góp nấy: Gạo, ngô, trâu bò… Cả cộng đồng đồng lòng nuôi quân, bảo vệ cán bộ.

"Trong nhà cụ Khánh, lúc nào cũng có du kích ở trọ, có người giã gạo, xay thóc. Trâu bò thả trên rừng, cách mạng cần thì cứ bắt về mổ", ông Cư thuật lại như nghe từ chính những người đi trước.

Không chỉ là nơi nuôi giấu, ngôi nhà cụ Khánh còn là chỗ hội họp, lập kế hoạch. Ban cán sự Đảng liên tỉnh Phú Thọ - Yên Bái từng thành lập tại đây. Tên tuổi cụ Khánh gắn liền với những quyết sách mở đầu cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở vùng trung du.

Ngày nay, ngôi nhà của cụ Trần Đình Khánh đã được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Ông Hoàng Cư cho biết: "Đây là di tích đứng thứ tư trong danh mục di tích quốc gia. Địa phương rất coi trọng, muốn bảo tồn lâu dài để giáo dục thế hệ trẻ. Mỗi tháng cũng có vài trăm lượt khách, chủ yếu là học sinh, đoàn thể về tham quan, tìm hiểu".

Trong ánh mắt của người gìn giữ di tích, cụ Khánh không chỉ là một vị Chánh tổng, không chỉ là một tên tuổi trong sử sách. Ông là biểu tượng cho sự lựa chọn đi cùng dân, hiến dâng tất cả cho cách mạng.

"Nếu không có những con người như cụ Khánh, liệu căn cứ Vần - Hiền Lương có thể thành nơi hội quân, điểm tựa cho khởi nghĩa được không?", ông Cư tự hỏi rồi lại lặng im.

"Địa chỉ đỏ" giáo dục truyền thống

Ông Phạm Xuân Cánh - nguyên Bí thư Đảng ủy xã Việt Hồng (huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái cũ) xúc động nói: "Ngày 2/7/1945, trong lễ tế cờ xuất quân giải phóng Nghĩa Lộ, gia đình cụ Khánh hiến 2 con trâu, 3 con lợn để đãi 200 chiến sĩ.

Cán bộ tiền khởi nghĩa Đặng Ngọc Chi còn nhớ như in cảnh bà Hoàng Thị Thêu - vợ cụ Khánh trao 4 con trâu cho ông để mổ nuôi quân. Hình ảnh ấy, với nhiều người khi đó, chính là biểu tượng cho sự hy sinh âm thầm của một gia đình địa chủ yêu nước, dốc lòng cho ngày toàn thắng.

Sau Cách mạng Tháng Tám, cụ Trần Đình Khánh lần lượt giữ nhiều trọng trách: Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái (10/1945), Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến tỉnh Yên Bái (1947), Ủy viên Ủy ban Kháng chiến Khu 10 (1947), Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh Yên Bái (1948).

Tháng 1/1946, cụ được nhân dân bầu là đại biểu Quốc hội khóa I, trở thành hai gương mặt đầu tiên đại diện cho tỉnh Yên Bái trong Quốc hội".

Ngày nay, ngôi nhà cụ Trần Đình Khánh đã được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia. Tại đây, Trung tâm Văn hóa tỉnh Yên Bái (cũ) thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, sinh hoạt cộng đồng.

Trong một lần ghé thăm, chúng tôi bắt gặp những tuyên truyền viên tóc đã điểm bạc tập hát "Ngày hội non sông" để chuẩn bị cho ngày bầu cử. Âm hưởng bài ca ấy như nối liền quá khứ và hiện tại, nhắc nhớ lớp hậu sinh về một người Chánh tổng đã gắn cả cuộc đời mình với vận mệnh dân tộc.

Ông Nguyễn Tiến Chiển - Chủ tịch UBND xã Việt Hồng, tỉnh Lào Cai chia sẻ: "Là vùng đất giàu truyền thống cách mạng, nơi từng che chở, nuôi dưỡng cơ quan đầu não của tỉnh trong buổi đầu kháng chiến, Việt Hồng hôm nay có đầy đủ nền tảng để phát triển bền vững.

Chúng tôi xác định, việc phát huy giá trị lịch sử cách mạng gắn với phát triển du lịch văn hóa trải nghiệm là hướng đi quan trọng. Xã sẽ tập trung bảo tồn, tôn tạo những địa điểm từng là căn cứ của tỉnh, xây dựng các điểm tham quan kết hợp kể chuyện lịch sử, tái hiện không gian kháng chiến để giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ và tạo sức hút với du khách.

Song song với đó, chúng tôi chú trọng khai thác lợi thế về cảnh quan nông thôn, những cánh đồng lúa, vườn đồi, cùng phong tục tập quán đặc sắc của bà con để hình thành mô hình du lịch cộng đồng. Người dân sẽ vừa là chủ thể lưu giữ ký ức lịch sử, vừa là chủ nhà thân thiện chào đón du khách".