Rõ vai trò, rõ trách nhiệm, giúp tổ chức chạy tàu thông suốt, an toàn

Ghi nhận của PV Báo Xây dựng tại ga Hà Nội, cả khu ga rộng, tàu vào, tàu ra, tàu dồn dịch như mắc cửi nhưng tất cả đều nhịp nhàng, an toàn thông qua các tín hiệu điện tử và đặc biệt là tín hiệu, chỉ huy từ các nhân viên đường sắt liên quan.

Một trực ban chạy tàu cho biết, ga Hà Nội là ga hạng I, đội hình lên ban hơn 10 người, trong đó đội trưởng kiêm nhân viên điều độ, điều hành chung việc thực kế hoạch lập, giải thể, đón, tiễn tàu và dồn dịch toa xe. Có ba trực ban chạy tàu gồm: trực ban kế hoạch, trực ban ngoài, trực ban đường, còn lại là trưởng dồn, nhân viên ghép nối, gác ghi.

Để tổ chức chạy tàu, đảm bảo an toàn cần cả dây chuyền thống nhất. Mỗi chức danh lại có trách nhiệm, áp lực riêng, người ở hiện trường thao tác nhầm hoặc không chuẩn chỉ thì đầu máy, toa xe có thể trật khỏi đường ray, đe dọa trực tiếp đến an toàn chạy tàu. Còn trong phòng điều hành chạy tàu, nếu trực ban kế hoạch thao tác trên đài khống chế (ấn nút điều khiển tín hiệu tự động) nhầm, sẽ có nguy cơ xảy ra sự cố, tai nạn. Vì vậy, nhiệm vụ, tác nghiệp của mỗi chức danh đều được quy định rất chặt chẽ.

Trực ban ngoài có nhiệm vụ làm việc với trưởng tàu và các thủ tục để cho tàu chạy, kiểm tra đường, đón, tiễn tàu; kiểm tra, giám sát gác ghi. Còn trực ban đường phải kiểm đếm các toa xe trong ga, sau đó trên cơ sở kế hoạch lập tàu, làm các phiếu dồn để tổ dồn thực hiện, cụ thể như cắt toa xe hoặc ghép toa xe số hiệu nào vào tàu nào, ở đường số mấy, thứ tự các toa xe...

Trưởng dồn thường ở vị trí đầu máy, quan sát phía trước, phía sau, nhận tín hiệu từ nhân viên ghép nối để làm tín hiệu cho lái tàu thực hiện tác nghiệp.

Nhân viên gác ghi thực hiện đóng/mở ghi cho đoàn tàu, đoàn dồn vào đường ga số mấy theo yêu cầu của trực ban ga, đồng thời quan sát, đảm bảo qua ghi an toàn…

Ông Phạm Anh Tuấn, Phó Giám đốc Chi nhánh Khai thác đường sắt Hà Nội cho biết, theo Luật Đường sắt và Thông tư số 15/2023 quy định về tiêu chuẩn, nhiệm vụ, quyền hạn đối với chức danh nhân viên đường sắt trực tiếp phục vụ chạy tàu, các nhân viên này phải có bằng, chứng chỉ chuyên môn phù hợp với chức danh. Khi thực hiện nhiệm vụ, phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình, quy phạm theo từng chức danh, đồng thời phải tuân theo quy trình, quy tắc kĩ thuật của từng ga để đảm bảo chạy tàu thông suốt, an toàn.

Các quy định về tiêu chuẩn, nhiệm vụ, quyền hạn của các nhân viên trực tiếp phục vụ chạy tàu này đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức chạy tàu. Do đã phân định rõ vai trò, trách nhiệm, nên từng nhân viên hiểu rõ công việc của mình, tránh chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm; các bộ phận liên quan cũng phối hợp tốt hơn trong quá trình điều hành, xử lý các tình huống phát sinh.

"Khi mọi người có trách nhiệm và quyền hạn rõ ràng, sẽ làm việc nghiêm túc và tuân thủ quy định hơn, giảm thiểu các hành vi sai sót gây mất an toàn", ông Tuấn nói.

Sẽ chỉ quy định tiêu chuẩn nhân viên đường sắt, tạo thuận lợi trong quản lý

Ông Hoàng Văn Triệu, chuyên gia Viện Nghiên cứu và phát triển công nghệ đường sắt (TRDI) cho biết, không chỉ với các nhân viên đường sắt tại nhà ga, các văn bản pháp luật hiện hành còn quy định rõ tiêu chuẩn, nhiệm vụ, quyền hạn của các chức danh nhân viên đường sắt trực tiếp phục vụ chạy tàu khác như: lái tàu, phụ lái tàu; trưởng tàu, phó trưởng tàu khách phụ trách an toàn; nhân viên điều độ; nhân viên tuần đường, tuần cầu, tuần hầm; nhân viên gác đường ngang, gác cầu chung; nhân viên gác hầm…

Đối với mỗi chức danh này, tại các đơn vị quản lý, sử dụng lao động lại có các quy định riêng, chi tiết, chặt chẽ về trình tự tác nghiệp, về quy tắc kĩ thuật phù hợp với thực tế địa bàn, vị trí thực hiện nhiệm vụ. Các nhân viên khi được phân công làm việc ở chức danh nào sẽ phải tuân thủ nghiêm các quy định này.

"Về nguyên tắc, chỉ chức danh "cao" hơn mới được lãnh đạo điều, phân công thực hiện nhiệm vụ của chức danh thấp hơn, không được phép ngược lại. Vì trước khi được bố trí làm việc ở chức danh "cao", các nhân viên này đều phải trải qua kinh nghiệm làm việc ở chức danh "thấp" hơn. Ví dụ, trực ban chạy tàu ga phải đáp ứng điều kiện có thời gian đảm nhận trực tiếp công việc của cả ba chức danh trưởng dồn, gác ghi, ghép nối đầu máy, toa xe. Có vậy mới đáp ứng được yêu cầu công việc, cũng như đảm bảo an toàn", ông Triệu cho hay.

Về phía cơ quan quản lý Nhà nước chuyên ngành, Phó cục trưởng Cục Đường sắt VN Dương Hồng Anh cho biết, Cục vừa trình Bộ Xây dựng dự thảo Thông tư quy định về quản lý, khai thác vận tải đường sắt hướng dẫn thi hành Luật Đường sắt (2025). Tại dự thảo thông tư đã xây dựng riêng một chương về nhân viên đường sắt, nhằm quy định chi tiết nội dung này tại Luật Đường sắt (2025).

Trong đó, dự thảo quy định rõ nhân viên đường sắt trên đường sắt quốc gia, đường sắt chuyên dùng, đường sắt địa phương có các chức danh: Lái tàu; Trưởng tàu; Phó trưởng tàu phụ trách an toàn; Nhân viên trực tiếp điều khiển phương tiện giao thông đường sắt phục vụ dây chuyền công nghệ của doanh nghiệp; Phụ lái tàu; Nhân viên điều độ chạy tàu tuyến, điều độ chạy tàu ga; Trực ban chạy tàu ga; Trưởng dồn; Nhân viên gác ghi; Nhân viên ghép nối đầu máy, toa xe; Nhân viên tuần đường, tuần cầu, tuần hầm; Nhân viên gác đường ngang, cầu chung, gác hầm đường sắt.

Nhân viên đường sắt trên đường sắt đô thị bao gồm các chức danh: Lái tàu; Nhân viên điều độ chạy tàu; Nhân viên phục vụ chạy tàu tại ga; Nhân viên hỗ trợ an toàn trên tàu.

Tuy nhiên, xuất phát từ thực tiễn này, tại dự thảo thông tư, Cục Đường sắt VN đề xuất chỉ quy định tiêu chuẩn đối với mỗi chức danh nhân viên đường sắt trên từng loại hình đường sắt quốc gia, chuyên dùng hay đô thị.

Các quy định chi tiết về nhiệm vụ, quyền hạn của nhân viên đường sắt sẽ do doanh nghiệp sử dụng nhân viên đường sắt quy định, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc bố trí chức danh nhân viên đường sắt phù hợp với công nghệ vận hành khai thác và loại hình hoạt động của doanh nghiệp.

Đặc biệt, đối với chức danh lái tàu, để được cấp giấy phép lái tàu ngoài các điều kiện chung về chứng chỉ, kinh nghiệm… dự thảo thông tư quy định "Có độ tuổi theo quy định về pháp luật lao động", thay vì quy định "cứng" như Luật Đường sắt 2017 "Có độ tuổi từ đủ 23 tuổi đến 55 tuổi đối với nam, từ đủ 23 tuổi đến 50 tuổi đối với nữ". Đề xuất điều chỉnh này nhằm tháo gỡ khó khăn cho người lao động khi tuổi về hưu theo Luật Lao động hiện hành đã tăng lên; đồng thời thuận lợi cho đơn vị đầu máy bố trí việc làm cho đội ngũ lái tàu.

Theo ông Triệu việc quy định trong Luật các tiêu chuẩn nhân viên đường sắt là cần thiết. Nhưng về nhiệm vụ, quyền hạn, việc có quy định trong Luật hay không sẽ không ảnh hưởng nhiều đến công tác tổ chức chạy tàu vì mỗi đơn vị, từ đầu máy, cầu đường hay nhà ga… đều xây dựng quy định riêng đối với mỗi chức danh.

"Nhưng nếu Luật chỉ quy định tiêu chuẩn, không quy định nhiệm vụ, quyền hạn các nhân viên đường sắt sẽ tạo thuận lợi cho doanh nghiệp linh hoạt hơn, thuận lợi hơn trong bố trí việc làm các chức danh này", ông Triệu đồng tình với đề xuất tại dự thảo thông tư.

Tên ga đường sắt có thể được đặt theo tên danh nhân, di tích lịch sử

Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều hướng dẫn thi hành Luật Đường sắt đề xuất nguyên tắc đặt tên tuyến, ga, phân định rõ thẩm quyền các chủ thể.