Khung pháp lý mới siết chặt kiểm soát xây dựng và khai thác lân cận

Luật Đường sắt (sửa đổi) - Luật số 95/2025/QH15 được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 (ngày 27/6/2025) đã quy định khung pháp lý chung cho hoạt động đường sắt, mở đường cho việc phát triển hệ thống giao thông huyết mạch hiện đại.

Để Luật sớm đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả tối đa, Bộ Xây dựng đang gấp rút chủ trì soạn thảo và lấy ý kiến góp ý cho Dự thảo Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt.

Theo các chuyên gia trong lĩnh vực, đây là một văn bản được đánh giá là nền tảng pháp lý đặc biệt quan trọng, nhằm thiết lập các quy tắc quản lý hạ tầng đồng bộ và đảm bảo an toàn tuyệt đối.

Bộ Xây dựng cho biết, việc xây dựng Nghị định này là hết sức cần thiết nhằm thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương của Đảng và Nhà nước, đồng thời hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt, tạo cơ sở pháp lý cho việc xử phạt được thực thi hiệu quả sau khi Luật Đường sắt 2025 và các luật liên quan như Luật Xử lý vi phạm hành chính 2025 có hiệu lực.

Theo Tờ trình, Dự thảo đã rà soát và sửa đổi tổng thể các hành vi vi phạm, cập nhật các điểm mới để đồng bộ với pháp luật hiện hành, sẵn sàng cho công tác quản lý một loại hình hạ tầng giao thông phức tạp và hiện đại như đường sắt.

Siết chặt kiểm soát hoạt động xây dựng trong phạm vi bảo vệ công trình đường sắt là nội dung trọng tâm của Dự thảo Nghị định, thể hiện qua Mục 2 (từ Điều 18 đến Điều 24) tập trung vào vi phạm quy định về kết cấu hạ tầng đường sắt.

Các chuyên gia cho rằng, đây là những quy định then chốt, đặc biệt quan trọng khi hệ thống đường sắt đi vào khai thác, đòi hỏi độ ổn định và an toàn nền đường ở mức nghiêm ngặt nhất. Các quy định về xây dựng công trình, khai thác tài nguyên và các hoạt động khác ở vùng lân cận phạm vi bảo vệ công trình đường sắt tại Điều 19 đã được làm rõ và tăng mức xử phạt đáng kể.

Cụ thể, đối với tổ chức, hành vi không thực hiện biện pháp bảo đảm an toàn công trình đường sắt, bảo đảm an toàn giao thông đường sắt khi hoạt động ở vùng lân cận sẽ bị phạt tiền từ 2.000.000 - 6.000.000 đồng.

Nghiêm trọng hơn, nếu tổ chức xây dựng lò vôi, lò gạch, kho chứa chất độc, chất nổ không đảm bảo khoảng cách an toàn so với chỉ giới hành lang an toàn giao thông đường sắt (Hành lang an toàn là phạm vi bảo vệ trọng yếu của đường sắt), mức phạt sẽ là từ 6.000.000 - 12.000.000 đồng.

Đặc biệt, nếu các hành vi vi phạm về xây dựng lân cận này mà gây tai nạn giao thông đường sắt, chế tài xử phạt đối với tổ chức sẽ tăng vọt lên mức từ 20.000.000 - 40.000.000 đồng và đi kèm là biện pháp khắc phục hậu quả rất nghiêm khắc: Buộc phải phá dỡ công trình xây dựng gây ảnh hưởng đến an toàn công trình đường sắt, an toàn giao thông đường sắt.

Quy định này cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của cơ quan quản lý trong việc loại bỏ tận gốc các nguy cơ mất an toàn, bảo vệ tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt tuyệt đối.

Bên cạnh đó, việc kiểm soát các hoạt động xây dựng trái phép trong phạm vi đất dành cho đường sắt cũng được quy định cụ thể tại Điều 20. Hành vi xây dựng nhà, công trình khác (bao gồm cả công trình phục vụ quốc phòng, an ninh) trái phép trong phạm vi đất dành cho đường sắt sẽ bị phạt tiền đối với tổ chức ở mức cao, từ 40.000.000 - 50.000.000 đồng.

Tương tự, biện pháp khắc phục hậu quả là buộc phải phá dỡ, di chuyển nhà, công trình xây dựng trái phép ra khỏi phạm vi đất dành cho đường sắt, không khoan nhượng với bất kỳ sự xâm phạm nào.

Đối với thi công công trình thiết yếu, Điều 21 quy định rõ: Tổ chức thi công công trình trong phạm vi đất dành cho đường sắt khi chưa có văn bản chấp thuận phương án tổ chức thi công, biện pháp đảm bảo an toàn giao thông, thời gian phong tỏa sẽ bị phạt tiền từ 4.000.000 - 6.000.000 đồng.

Hành vi thi công công trình gây sự cố, tai nạn giao thông đường sắt sẽ bị phạt tiền cực nặng, từ 20.000.000 - 40.000.000 đồng đối với tổ chức, nhằm ràng buộc trách nhiệm tối đa của các đơn vị thi công.

Phân cấp mạnh, ứng dụng công nghệ xử phạt

Theo Bộ Xây dựng, một trong những điểm mới đột phá của Dự thảo là việc bổ sung hành vi vi phạm về đánh giá, chứng nhận an toàn hệ thống đường sắt và xây dựng, duy trì hệ thống quản lý an toàn đường sắt đối với đường sắt đô thị tại Điều 17.

Việc bổ sung quy định này thể hiện sự chuẩn bị đồng bộ về mặt pháp lý theo tiêu chuẩn quản lý an toàn hệ thống hiện đại, một yếu tố tiên quyết để hệ thống đường sắt được khai thác an toàn. Biện pháp khắc phục hậu quả buộc phải có giấy chứng nhận an toàn hệ thống cho thấy đây là yêu cầu không thể thiếu.

Các chuyên gia cũng đánh giá cao tinh thần phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong Dự thảo Nghị định. Thẩm quyền xử phạt được phân cấp triệt để cho chính quyền địa phương (Chủ tịch UBND các cấp) và các cơ quan chuyên môn như Giám đốc Sở Xây dựng, Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam.

Qua đó, giúp việc xử lý vi phạm được kịp thời, tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm hoặc chậm trễ, nâng cao hiệu lực thi hành pháp luật trong việc bảo vệ hành lang an toàn đường sắt.

Thêm vào đó, Dự thảo Nghị định cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong xử phạt vi phạm hành chính, đặc biệt là quy trình xử lý vi phạm phát hiện qua phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ (phạt nguội).

Việc gửi thông báo cho cơ quan đăng kiểm (đối với phương tiện vi phạm) và gửi quyết định xử phạt qua Cổng dịch vụ công Quốc gia là những bước tiến lớn về cải cách thủ tục hành chính, tăng cường liên thông dữ liệu và nâng cao trách nhiệm chấp hành của cá nhân, tổ chức. Điều này không chỉ đơn giản hóa thủ tục mà còn đảm bảo mọi hành vi vi phạm đều được phát hiện và xử lý nghiêm minh, nhất quán.

Có thể thấy, dự thảo Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đường sắt đang được Bộ Xây dựng lấy ý kiến hoàn thiện không chỉ là văn bản chế tài mà còn là công cụ quản lý nhà nước hiệu quả, thiết lập hành lang pháp lý vững chắc để bảo vệ tuyệt đối an toàn cho công trình đường sắt.

Những quy định mới, đặc biệt là việc siết chặt kiểm soát xây dựng, tăng cường chế tài và đẩy mạnh phân cấp quản lý, là yếu tố then chốt để hệ thống đường sắt có thể vận hành với độ tin cậy và an toàn cao nhất, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.